Miasto wykute w skale

Mieszkanie w jaskini stanowi dziś dosyć drogą atrakcję turystyczną, ale w mentalności postępowych Włoch lat 50. było czymś urągającym godności i nieludzkim. Aby zapobiec tej sytuacji, rząd włoski w 1954 r. wysiedlił mieszkańców Sassi, z zamiarem odnowienia co lepszych jaskiń. Niedaleko od Sassi każda przesiedlona rodzina otrzymała dom z przylegającą stajnią dla zwierząt i pole do uprawy. Ludzie jednak, jak dotychczas, wiedli wspólne życie wśród swoich sąsiadów. Niektórzy zaczęli z czasem wracać do swoich domów. Inni przeznaczali jaskinie na warsztaty rzemieślnicze. W innych kwitły ciemne interesy. Nie brakowało jednak i takich osób, które nie chciały nawet wspominać czasów mieszkania w jaskiniach i były wdzięczne rządowi za wybawienie ich od dramatycznych warunków.

Z upływem czasu zaczęli do Sassi przybywać mieszkańcy Włoch, dostrzegając potencjał miejsca i odnawiając poszczególne domy. W latach 90. rząd włoski postawił na turystykę, udzielał dofinansowania na remonty, wskutek czego zaczęły pojawiać się pierwsze sklepy i restauracje. Stan miasta zaczął się poprawiać za sprawą turystyki i unijnych funduszy, które zdecydowanie się zwiększyły po wpisaniu Matery w 1993 r. na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Od tego czasu wiele się zmieniło i rokrocznie przybywa turystów. W mieście nakręcono wiele filmów, zwłaszcza o tematyce biblijnej, gdyż Sassi bardzo przypomina starożytną Jerozolimę. Dla przykładu, jeszcze w 1964 r. powstała tu „Ewangelia wg św. Mateusza” Piera Paola Pasoliniego, w 2004 r. „Pasja” Mela Gibsona, w 2006 r. „Narodzenie” Catherine Hardwicke, a w 2016 r. „Ben Hur” Timura Bekmambetova. Ważną cechą życia artystycznego i kulturalnego miasta jest świąteczne wydarzenie The Living Nativity, które w minionym roku było już dziesiątą edycją, przyciągającą tysiące turystów. Skalne miasto stanowi naturalną scenerię dla odtworzenia scen z historii narodzin Jezusa, w które zaangażowane jest ok. trzystu postaci. Miasto organizuje też szereg innych imprez kulturalnych, jak festiwale, koncerty czy wystawy.

Dziś proces renowacji wciąż trwa. Widać luksusowe hotele w starych jaskiniach, ale wciąż przejść można obok wyludnionych, niezamieszkałych grot. Z jednej strony widok Matery cieszy, a z drugiej owe puste jaskinie przypominają o swoistej tragedii wysiedlonych przymusowo ludzi, którzy musieli porzucić swoje domostwa, wspólnotę, sposób życia, zwyczaje, kulturę, której nie zdołali zachować, żyjąc w rozproszeniu i poszukiwaniu lepszego życia. Przy całej imponującej materialnej odnowie bezpowrotnie zniszczono niematerialne dziedzictwo. Miasto powstające z martwych do życia jest w pewnym sensie martwe. Świadkiem są puste jeszcze niektóre groty.

Błądząc po labiryntach uliczek i schodów Sassi, dostrzegłam pojedynczych mieszkańców skalnych grot, dzisiaj – przytulnych pensjonatów. Minęłam pana w garniturze z eleganckim neseserem, a po wyjściu na samą górę nieco więcej urzędników. Wszędzie cisza i pewne opustoszenie. Nie dane mi było doświadczyć ducha tego miasta, a jedynie ślady jego dawnego życia i jego odradzającą się, zupełnie nową formę.

Czas pokaże, jaka ona będzie. Matera już w epoce brązu była znaczącą osadą. Przez miasto przewinęli się Grecy, Rzymianie, Longobardowie, Bizantyjczycy, Saraceni, Szwabowie, Andegawenowie, Aragończycy, Burbunowie. Znaczenie grodu spadło po przeniesieniu stąd siedziby rządu przez ówczesnego króla Neapolu, Józefa Bonapartego. Wiek XIX i XX to czasy Zjednoczenia i Królestwa Włoch, a ostatecznie Republiki Włoskiej, członka Unii Europejskiej. Oby współczesny boom turystyczny nie okazał się niszczącym najazdem barbarzyńców, lecz był szansą na nowe życie Matery.