Kultura europejska znajduje się dziś z pewnością na wirażu. Jak można by go najkrócej scharakteryzować? Czy możemy mówić o rozpoczynającej się nowej epoce?
Czy jest to nowa epoka w europejskiej kulturze, trudno powiedzieć, gdyż jej priorytety nie zostały w żaden sposób zdefiniowane. Powiedziałabym raczej, że znajdujemy się w epoce dość brutalnej emancypacji od tego, co wcześniej było uznawane za stałe i obowiązujące. Wcześniej to chrześcijaństwo wyznaczało pewne granice, których człowiek starał się trzymać, choć nie zawsze był temu wierny. Teraz paradoks polega na tym, że nie wiadomo, gdzie są granice i czy one w ogóle istnieją. Dąży się do tego, aby jednostka była coraz bardziej wolna, aby wszelkie różnice kulturowe i obyczajowe zostały zatarte.
Niektórzy mówią o epoce postmodernistycznej?
Współczesność oznacza przede wszystkim epokę utopii. Marksizm czy nazizm były typowymi, klasycznymi utopiami. Uwierzono, że ideologie te zrealizują zbawienie na ziemi. A później nastąpiło rozczarowanie, zdanie sobie sprawy z tego, że doprowadziły one tylko do zbrodni i to w skali, jakiej ludzkość wcześniej nie znała. Współczesne ideologie głoszą kult postępu, a jednocześnie ludzkość jest coraz bardziej rozczarowana postępem. Jeśli nazwiemy obecny czas epoką postmodernistyczną, to najbardziej charakterystycznym jej wyznacznikiem będzie rozczarowanie – jest to epoka rozczarowania, odmienna od epoki nowoczesnej, pełnej nadziei, charakteryzującej się dynamicznym rozwojem Europy.
W jednej ze swych ostatnich książek mówi Pani o powrocie epoki pogańskiej. Czy prowadzi do niej współczesny nihilizm?
Nihilizm i pogaństwo są to dwie odmienne rzeczywistości. Faktycznie obecny jest we współczesnej kulturze silny nurt nihilistyczny, polegający na relatywizowaniu wszelkich wartości. Jest to nurt, który nie tyle stawia sobie za cel budowę jakiejś nowej formacji kulturowej, lecz który dąży do zburzenia antropologii zbudowanej na gruncie chrześcijańskim. Przykładem myślenia nihilistycznego jest legalizacja małżeństw homoseksualnych.
Jest to bardzo niebezpieczne, gdyż zagraża dotychczasowej konstrukcji społecznej, opartej na instytucji rodziny.
Ale dotyczy to tylko pewnych jednostek. Dotyczy tych, którzy mają dostęp do mediów, a wszyscy myślimy, że są oni bardzo liczni. Ale tak naprawdę lobby na rzecz małżeństw homoseksualnych tworzy we Francji nie więcej niż ok. 200 osób. Stanowczo należy się mu przeciwstawiać. Ale nie jest to największy problem. Przecież homoseksualiści nie są ludźmi, którzy naprawdę chcą zakładać rodziny i wychowywać w nich dzieci. Nie sądzę, żeby byli oni w stanie zaadoptować i przez to zdeprawować wiele dzieci.
Przykładem nihilizmu są także regulacje prawne, które legitymizują sadomasochizm. Ale nie sądzę, żeby nihilizm był zjawiskiem najgroźniejszym. Jego postulaty są na tyle sprzeczne z naturą, że ulec im mogą tylko bardzo elitarne, wysublimowane, niezrównoważone i oderwane od szerszego kontekstu środowiska. Jest to przejaw pewnego cynizmu charakterystycznego dla elit, który jednak nie zejdzie głębiej i – mimo, że może uczynić wiele zła – nie zakorzeni się na trwałe w świadomości społeczeństw. Nihilizm tworzy społeczeństwo, w którym nie da się żyć. Nie możemy więc przewidywać, że nihilizm rozpowszechni się zbytnio i opanuje wszystkie dziedziny. W to nie wierzę.
Przykładem nihilizmu jest chyba też dążenie do legalizacji i powszechnego stosowania eutanazji?
Nie. Eutanazja dzieci upośledzonych bądź osób starszych niezdolnych do samodzielnego życia jest praktyką typową dla społeczeństw pogańskich. Eutanazja była praktykowana niemal we wszystkich społeczeństwach, szczególnie w pogańskich. Likwidowano tam jednostki niezdolne do samodzielnego życia. I to było społecznie akceptowane.
Co jest więc największym zagrożeniem dla dzisiejszej Europy?
To, o czym w tej chwili mówimy, czyli pogaństwo. O wiele większym zagrożeniem od nihilizmu jest pogaństwo, powrót Europy do pogaństwa. Możemy mówić o pogaństwie sprzed epoki chrześcijańskiej oraz o pogaństwie z epoki współczesnej, np. chińskim. Pogaństwo jest pierwotną formacją kulturową ludzkości. Można znaleźć je wszędzie.
W przestrzeni pogańskiej daje się żyć. Kultury pogańskie charakteryzuje nawet pewien szacunek dla godności człowieka, aczkolwiek pojęcie godności nie jest zakorzenione głęboko. W Chinach np. jeśli dziecko nie rozwija się dobrze, zabija się je i nie jest to żaden problem. Godność związana jest tam z nadaniem imienia. Nie można zabić dziecka, gdy ma ono imię, a jeśli urodzi się upośledzone, to nie nadaje się mu imienia. Można je utopić tak samo jak małego kota. To jest właśnie pogaństwo w swej istocie. Nie ma w nim fundamentalnych, powszechnych zasad, tak jak u nas. Ale są to społeczeństwa, które całkiem dobrze żyją. Dzieci są tam zdrowe, są wychowywane, kształcone itp. Ludzie się kochają, tworzą rodziny i zdobywają majątek.
Społeczeństwa pogańskie są więc społeczeństwami, w których można nawet bardzo dobrze żyć. Charakteryzuje je pewien humanizm, choć znacznie mniej rozwinięty, ale nakazujący troskę o człowieka. Obecnie Europa coraz chętniej powraca do myślenia charakterystycznego dla epoki pogańskiej. Godność ludzka szanowana jest, ale tylko do pewnego stopnia, osobę ludzką uznaje się za wartość, ale pod warunkiem, że spełnia pewne normy utylitarystyczne dla społeczeństwa. Następuje eliminacja wartości absolutnych. To właśnie najbardziej zagraża współczesnej ludzkości, znacznie bardziej od nihilizmu, który ograniczać się będzie do wąskich elit.
Co? Gdzie? Kiedy?
