Święta Warmia

Przydrożne kapliczki i krzyże w każdej wsi oraz na rozstajach dróg, krzyżackie zamki, gotyckie kościoły. Malowniczy krajobraz pełen pagórków i wzniesień przetykany taflami jezior mniejszych i większych – to warmińskie plenery, które zdobią niejeden kalendarz. Jeśli Mazury to cud natury, to o Warmii należałoby mówić: świętość i cud natury.

– Kryształowe powietrze, bogactwo leśnych poziomek, malin i jagód, wspaniałe lasy iglaste, jakich nie ma nigdzie indziej, to uroda naszej przyrody – zachęca do odwiedzania regionu Edward Cyfus, pisarz i gawędziarz warmiński.

Warmia często mylona jest z Mazurami. – A przecież różni nas wszystko: wiara, gwara, tradycje i obyczaje – podkreśla Edward Cyfus.

Jeśli ktoś nie wie, gdzie przebiega granica między dwoma sąsiadującymi regionami, wskażą mu ją licznie usiane wśród warmińskich dróg kapliczki. Są znakiem odróżniającym tę ziemię od sąsiadujących z nią, niegdyś protestanckich, Mazur, Żuław i Powiśla.

– To niemi świadkowie głębokiej wiary – mówi Mirosław Bojenko, który od ponad dwudziestu lat mieszka na Warmii i fotografuje tamtejsze kapliczki. – Nie bez powodu Jan Paweł II powiedział w 1991 r. w Olsztynie: „Warmia była zawsze wierna Bogu i Kościołowi katolickiemu, zasługując na zaszczytne miano Świętej Warmii. Świadczą o tym liczne kościoły, kaplice i krzyże przydrożne, kult Męki Pańskiej, w szczególności cześć oddawana Matce Najświętszej w Gietrzwałdzie, Świętej Lipce, Krośnie i Stoczku Warmińskim”.

Z kapliczką w tle

Warmia jest krainą z bogatą przeszłością i tradycjami. Diecezja warmińska została założona w 1243 r. jako jedna z czterech diecezji pruskich. Na jej obszarze wydzielono terytorium stanowiące uposażenie biskupa i kapituły katedralnej, które zaczęto nazywać dominium warmińskim lub Warmią. Do 1466 r. było to terytorium państwa krzyżackiego, potem diecezja została włączona do Polski. W 1525 r. na protestantyzm przeszła część diecezji podległa świeckiej władzy zakonu krzyżackiego, należące do Polski dominium warmińskie zostało katolickie. Wtedy Warmia stała się wyspą katolicyzmu w protestanckim morzu.

Wysyp obiektów sakralnych w formie kapliczek nastąpił na Warmii po 1870 r. – Była to forma walki miejscowej ludności z zarządzeniami Bismarcka – mówi Mirosław Bojenko. Tak Warmiacy odpowiedzieli na Kulturkampf – walkę rządu pruskiego z Kościołem katolickim połączoną z intensywną germanizacją polskiej ludności.

Dziś na terenie historycznych warmińskich powiatów – olsztyńskiego, braniewskiego, lidzbarskiego i reszelskiego – można doliczyć się 1600 różnorodnych kapliczek i około 1000 krzyży przydrożnych: kutych, żeliwnych, kamiennych i drewnianych – podaje Stanisław Kuprjaniuk, fotodokumentalista i przewodnik, pracownik Muzeum im. Mikołaja Kopernika we Fromborku. Występują głównie w zachodniej części Warmii, zwłaszcza wokół miejscowości Radziejewo, Bażyny, Lubomino, Franknowo, Gietrzwałd, gdzie spotyka się ich po kilkanaście w obrębie jednej wsi.

Najstarsze udokumentowane kapliczki znajdują się w Dobrągu – z 1601 r., Barczewie – z 1607 r., Samborku – z 1609 r., i w Krzywcu – z 1611 r. Dobitnie mówią o przeszłości Warmii i dodają jej urody. Pokazują, czym była dla Warmiaków religia i tożsamość.

Wciąż spotkać tu można kapliczki wyposażone w dzwonki. Powstawały tam, gdzie nie było kościoła. Jak opisuje Stanisław Kuprjaniuk, dźwięk dzwonka zawieszonego w górnej części kapliczki wzywał na modlitwę, określał pory dnia, rozpoczynał dzień pracy i kończył go, ostrzegał o pożarze, informował o śmierci, gromadził społeczność na narady. Dzwonniczki pozostawały własnością wiosek, a gospodarz, na którego posesji znajdował się taki obiekt, miał prawo i przywilej czuwania nad prawidłowym wykorzystaniem dzwonka.

– Warmiacy spotykali się przy tych kapliczkach w maju i w październiku na śpiewanie Litanii loretańskiej i modlitwę różańcową – mówi Edward Cyfus.