Wiara Polaków: continuum czy sekularyzacja?

Dziś 87,4 . Wciąż jesteśmy – obok Rumunii czy zachodniej Ukrainy - jednym z najbardziej religijnych społeczeństw Europy. Szybkie wejście Polski na ścieżkę rozwoju oraz bezpośrednie włączenie się do wspólnoty krajów europejskich nie spowodowało szybkiej sekularyzacji, na wzór tej jaka nastąpiła w Europie Zachodniej w drugiej połowie XX w.

W ciągu 30 lat od uzyskania wolności deklaracje wiary Polaków spadły zaledwie o nieco ponad 6 w 1992 r. do 87, 4 do 12, 5 %.

Nieco większy spadek dotyczy systematycznych praktyk religijnych, ocenianych na podstawie deklaracji udziału we Mszy św. co najmniej raz w tygodniu. Tutaj spadek (w świetle deklaracji samych zainteresowanych pytanych przez CBOS) wyniósł 26,6 w 1992 r. do 42,9 - z 50,3 w 2019 r. (ostatnie publikowane wyniki).

Powolne tendencje spadkowe, ale przy zachowaniu wciąż masowości praktyk religijnych, określane są przez socjologów religii jako proces „pełzającej sekularyzacji”. Jej istnienie w Polsce potwierdza również malejąca akceptacja norm moralnych głoszonych przez Kościół, szczególnie w sferze seksualnej. Dziś przyjmuje je mniejszość Polaków, a zaledwie co piąty wśród młodych.

Fenomen znacznie większej odporności Polaków na nurty sekularyzacyjne potwierdzają dane z Francji czy Niemiec, gdzie procesy te były znacznie szybsze. Np. we Francji wskaźnik systematycznych praktyk w ciągu 25 lat (1965 – 1990) obniżył się z 21 (czterokrotnie), a w Niemczech w latach 1960 – 2014 spadł z 46 (trzykrotnie). Tymczasem w Polsce w okresie 30-lecia po 1989 r. deklaracje wiary spadły w całym społeczeństwie o 6,6 .

Różnice międzypokoleniowe, różne prędkości

Jeśli chodzi o deklaracje wiary w Boga, dużą stabilność wykazują starsze grupy wiekowe Polaków, w szczególności pokolenie urodzone przed 1955 r. Wykazuje ono trwałość przywiązania do wiary, pomimo wielu lat ateizacji w PRL-u oraz ciśnienia współczesnych nurtów sekularyzacyjnych. Deklaracje wiary w ciągu trzydziestolecia wolnej Polski spadły w tej grupie wiekowej zaledwie o 1 – 1,5 punktu procentowego. Nieco większy spadek dotyczy praktyk religijnych – o ok. 10 proc. w ciągu 32 lat.

Kolejne pokolenie, urodzone w latach 1956 – 1964 - którego podstawowym doświadczeniem młodości była „Solidarność” oraz pierwsze pielgrzymki Jana Pawła II – podobnie jak starsze, zachowuje niemal równą stabilność wiary, a spadek jej deklaracji osiąga zaledwie 3 , a niewiarę deklaruje co 10-ty. Nieco szybciej spadają w nim praktyki religijne - o 13,5 %.

Wyraźniejszy proces sekularyzacji można zaobserwować dopiero wśród dzieci i wnuków tych generacji. W pokoleniu obecnych 40 i 50-latków, czyli urodzonych w l. 1965 – 1979, regularnie praktykujących ubyło już dwukrotnie więcej - o 26,6 .

Wiara młodych

Dość gwałtownym przemianom podlega natomiast religijność młodego pokolenia Polaków. Prof. Mirosława Grabowska, stojąca na czele CBOS, zauważa, że „od końca lat 90-tych, a wyraźniej od początku XXI wieku, coś się dzieje z wiarą religijną najmłodszych roczników. Ta najmłodsza Polska jest już niemal w jednej trzeciej niewierząca”.

W pokoleniu Polaków urodzonych w l. 1980 – 1996, mających dziś 25 – 40 lat, wiarę deklaruje 83 . W ciągu ostatnich 30 lat grupa ta wykazuje spadek deklaracji wiary o 13 punktów procentowych a praktyk religijnych aż o 42, 8 spośród nich wierzy w Boga, a systematycznie praktykuje tylko 23 a poziom praktyk religijnych spadł niemal trzykrotnie, z 62 . Regularnie praktykuje co 4-ty (badania CBOS). Możemy wręcz mówić o załamaniu się międzypokoleniowego przekazu wiary, który był w Polsce czymś naturalnym. Takim miejscem była zawsze rodzina, ale część z nich nie pełni już takiej roli, a nie zastępuje jej w tym zadaniu katechizacja szkolna.

Spadkowy trend religijności młodych potwierdzają badania kościelne. W ubiegłym roku Zespół Pracowni Badawczej Polski Pomiar Postaw i Wartości pod kierownictwem ks. prof. dr hab. Sławomira H. Zaręby z UKSW zrealizował badanie pt. „Młodzież akademicka o rodzinie i religii 2020”, przeprowadzone na studentach i studentkach z różnych ośrodków akademickich. W populacji tej dwie trzecie młodzieży przyznaje się, iż jest wierząca, ale tylko co drugi ze studentów deklaruje udział w praktykach religijnych, a tylko co trzeci praktykuje systematycznie.

Większość studentów uważa się za osoby wierzące (wierzące i praktykujące 30,1, wierzące niepraktykujące 14,2, a niewierzących – 18,5 %. Ci głębiej przywiązani do wiary deklarują, że „nie wstydzą się swojej religii”, co pozwala domniemywać, iż religia pozostaje wciąż dla nich jedną z cenionych wartości.

Jednak aż 50,7 „raczej nim nie jest”. Kościół jest autorytetem zaledwie dla 11,1 w sposób zdecydowany. W ślad za tym rośnie odsetek młodych, twierdzących, że „Kościół nie jest potrzebny do zbawienia”. Sądzi tak aż 47,8 twierdzi, że „raczej nie”. W sumie 64, 5 uważa, że „Kościół raczej jest potrzebny do zbawienia”, a tylko 6,9% odpowiedziało, że zdecydowanie „tak”.

Z badań wynika, że ujawnione w ostatnich latach skandale seksualne w Kościele przyczyniają się do obniżenia religijności młodych. 21,7 ., że raczej wpływają. Natomiast raczej nie wpływają u 42 % studentów.

Za to pozytywnie młodzi postrzegają Kościół, który troszczy się o potrzebujących. Na stwierdzenie „uważam działalność charytatywną Kościoła za cenną” - 24,3 „raczej tak”. Zaś 8,2 - zdecydowanie nie).