Betania za Jordanem

Jan Chrzciciel, patron Jordanii, jest w Kościele katolickim jedynym – poza Matką Bożą – świętym, którego w liturgii wspominamy zarówno w dniu jego urodzin, 24 czerwca, jak i śmierci, 29 sierpnia.
Syn Elżbiety i Zachariasza zapowiadał przyjście Mesjasza i był świadkiem początku działalności Jezusa z Nazaretu. W Betanii za Jordanem św. Jan nawoływał do nawrócenia i udzielał chrztu. Tłumy ciekawskich gromadziły się nad brzegiem rzeki, aby posłuchać proroka, „nawet więcej niż proroka”, jak mówił Jezus, wskazując, że Jan „jest Eliaszem, który ma przyjść”, poprzedzając zapowiadane przez Stary Testament nadejście Mesjasza. Za publiczną krytykę władzy Jan Chrzciciel został uwięziony w podziemiach Macherontu, a następnie ścięty na rozkaz Heroda Antypasa.

Orygenes – uczony żyjący w III wieku – nazywa miejsce, w którym Jan Chrzciciel udzielał chrztu, Bethabara. W języku hebrajskim Beit-abara oznacza „dom przejścia, przeprawy” lub „dom na rozstajach”. Taką samą nazwę znajdujemy w niektórych manuskryptach i na słynnej mapie z Madaby (VI wiek). Badacze wyjaśniają, że przejście przez Jordan nazywano Bethabara, a wioskę nad rzeką – Betania. Trzeba tu jednak wyraźnie odróżnić Betanię Janową (czyli za Jordanem) od Betanii na Górze Oliwnej, w której mieszkało rodzeństwo Maria, Marta i Łazarz i w której Jezus wskrzesił Łazarza.

O przyszłym miejscu chrztu Jezusa wspomina już Stary Testament. Prawdopodobnie to właśnie tu Izraelici pod wodzą Jozuego po wyjściu z niewoli egipskiej w sposób cudowny przekroczyli rzekę Jordan. Podobnie jak czterdzieści lat wcześniej rozstąpiły się przed Mojżeszem wody Morza Czerwonego, tak nurt Jordanu rozdwoił się, a Naród Wybrany przeszedł przez suche dno do Ziemi Obiecanej. Również tutaj, nieopodal potoku Kerit (dzisiaj Wadi al-Kharrar), prorok Eliasz znalazł schronienie przed gniewem Achaba i Izebel, a Druga Księga Królewska opisuje jego wniebowzięcie na ognistym rydwanie, które miało się dokonać nad Jordanem. Za zapowiedź chrztu uznaje się często historię uzdrowienia z trądu wodza syryjskiego Naamana, opisaną w tej samej Księdze – siedmiokrotne zanurzenie w wodach Jordanu oczyściło Syryjczyka z choroby, tak jak chrzest oczyszcza człowieka z grzechów.

W Ewangelii nie ma jednoznacznej wskazówki pozwalającej dokładnie określić miejsce, w którym Jan ochrzcił Jezusa. Naukowcy prowadzą na ten temat spory, ale autentyczność miejsca chrztu po jordańskiej stronie rzeki (8 km od ujścia rzeki Jordan do Morza Martwego) potwierdza tradycja oraz wizyty głów wielu Kościołów chrześcijańskich. W marcu 2000 r. w Betanii za Jordanem Mszę Świętą, w której uczestniczyło 25 tysięcy wiernych, sprawował Ojciec Święty Jan Paweł II. Również kolejni papieże nawiedzali to miejsce: Benedykt XVI w 2009 r. i Franciszek podczas swojej ubiegłorocznej pielgrzymki do Ziemi Świętej i Jordanii. Obecnie na tym terenie różne wspólnoty katolickie budują aż dwanaście nowych kościołów. Powstająca tam świątynia rzymskokatolicka będzie największą w Betanii i na całym Bliskim Wschodzie.

Pielgrzymi i turyści mogą przybywać do miejsca chrztu od niedawna, bo dopiero od 1994 r., kiedy Izrael i Jordania podpisały traktat pokojowy. W 1996 r., po usunięciu min z tutejszej strefy przygranicznej, podjęto pierwsze badania archeologiczne. Odkryto wówczas jedenaście bizantyjskich kościołów, pięć baptysteriów, monastyr oraz miejsca przeznaczone dla pielgrzymów, groty mnichów i system wodny, które świadczą o intensywnym ruchu pielgrzymkowym w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. W 1998 r. miejsce udostępniono zwiedzającym, którzy wąską ścieżką wśród gęstwiny tamaryszków tworzących naturalny tunel dochodzą do źródła Jana Chrzciciela, ruin kościoła z czasów cesarza Anastazjusza (V-VI wiek) i nad Jordan. Po stronie izraelskiej miejsce chrztu nazywane jest Qasr el-Yahud, co w wolnym tłumaczeniu oznacza „zamek żydowski” (można je odwiedzać od lipca 2010 r.).

Pielgrzymi z całego świata przyjeżdżają nad najniżej położoną rzekę na świecie – Jordan, by dotknąć ziemi, po której stąpał Zbawiciel. Przybywają do Betanii za Jordanem, gdzie ponad dwa tysiące lat temu „otwarło się niebo i zabrzmiał głos Ojca: To jest mój Syn umiłowany. Jego słuchajcie” (por. Mk 9, 6); tu uroczyście wyznają swoją wiarę i odnawiają przyrzeczenia chrzcielne.


***
Materiał przygotowany we współpracy z Pallotyńskim Biurem Pielgrzymkowo-Turystycznym PEREGRINUS, ul. Skaryszewska 12, 03-802 Warszawa, tel. 22 619 15 02, 22 618 67 23, 22 618 68 51, www.bp.ecclesia.org.pl

Justyna Zerrouk fot. arch. "Miejsc Świętych" Idziemy nr 26 (509), 28 czerwca 2015 r.