Chorych nawiedzać. Uczynki miłosierne względem ciała (6)

Więźniów trzeba pocieszać, a chorych nawiedzać, chociaż sądzimy, że to chorzy najbardziej potrzebują pocieszenia, podczas gdy więźniom najmniej się ono należy. Mamy tu jednak do czynienia nie z logiką czysto ludzką, lecz chrześcijańską: cierpienie stanowi integralny składnik ludzkiej kondycji, dlatego zarówno chorzy, jak i zdrowi, powinni umieć je właściwie przyjąć i przeżywać.

Przypadek Hioba

Biblijnym podręcznikiem sztuki cierpienia i dylematów związanych z nawiedzaniem cierpiących jest Księga Hioba. Wskazuje ona, że nie każde odwiedziny chorego przynoszą mu ulgę. Nie wystarczy mnożenie słów, lecz potrzeba trudnej umiejętności współodczuwania i pomocy w rozpoznaniu najgłębszego znaczenia cierpienia. Człowiek może znieść wiele, jeżeli pozna i zaakceptuje sens tego, co go boleśnie dotknęło.

Księgę Hioba otwierają dwa rozdziały napisane prozą. Wobec sprawiedliwego i niewinnego Hioba Bóg dopuścił stopniowe narastanie nieszczęść i cierpienia. Przesłanie skierowane do odbiorcy księgi jest klarowne: istnieje w świecie cierpienie ludzi dobrych i pobożnych. Hiob utracił wszystko – dobytek i rodzinę, a w końcu zdrowie, ale nigdy nie utracił wiary w Boga. W jego nieszczęściu odwiedzają go Elifaz, Bildad i Sofar, którzy przybywają z daleka, dając wyraz przyjaźni i współczuciu. Ujrzawszy Hioba, przez wiele dni milczą, bo to, co zobaczyli, przerosło ich obawy i wyobrażenia. Dopóki milczą, przynoszą cierpiącemu ulgę. Chorzy potrzebują daru obecności, który sam w sobie ma ogromną wartość.

Tekst Hi 3 zawiera głośną skargę udręczonego Hioba. Zadaje dosadne pytania o sens życia człowieka poczętego, urodzonego i piastowanego przez matkę, ale naznaczonego ogromnym cierpieniem. W jego pytaniach wyraża się nieopisany ból. Odwiedzając chorych, musimy być przygotowani na wysłuchanie skarg i pytań, do których mają prawo. Inna postawa skutkuje tym samym, co w przypadku przyjaciół Hioba: głośne wołanie cierpiącego po prostu ich zniecierpliwiło. Patrząc na niego, postanawiają zracjonalizować, czyli wytłumaczyć stan, w jakim on się znalazł. Szukają odpowiedzi, dlaczego Hiob tak mocno cierpi i podejmują z nim dysputę.

Poetycka część księgi zawiera trzy cykle mów przyjaciół Hioba i jego odpowiedzi (Hi 4 – 28). Elifaz sugeruje, że Hiob cierpi, ponieważ dopuścił się zła, o którym ludzie nie wiedzą, ale Bóg je zna i za nie ukarał. Z kolei wobec zapewnień o niewinności Bildad twierdzi, że zapewne ktoś z rodziny czy bliskich popełnił zło, którego skutki dotknęły Hioba. Ten odpowiada, zgodnie z prawdą, że zawsze pilnie się troszczył o stan duchowy rodziny, a za jej członków składał ofiary zadośćuczynienia na wypadek, gdyby dopuścili się czegoś niedobrego. Sofar utrzymuje, że wszyscy ludzie są grzeszni, zatem ci, którzy cierpią, ponoszą konsekwencje występnej kondycji innych. Logika trzech przyjaciół ma jedno wspólne: cierpienie zawsze stanowi karę za grzech. Hiob broni się, że nie dopuścił się niczego złego, a więc takie sugestie go bolą, pogarszając jego sytuację. Czuje się też opuszczony przez Boga, który wydaje się nieobecny albo nieczuły na jego cierpienie i podnoszone oskarżenia. W toku burzliwej i gwałtownie przerwanej debaty, gdyż Sofar nie zabiera głosu po raz trzeci, przyjaciele Hioba przeobrażają się w jego oskarżycieli.

Mowa Hioba w Hi 29 – 31 to kolejna, tym razem uroczysta, skarga cierpiącego, który głośno daje wyraz swojej udręce duchowej. Hiob wyznaje wiarę w Boga, lecz jest to wiara naznaczona zmęczeniem i upokorzeniem. Uznanie wielkości Boga łączy się z jednoczesnym brakiem rozpoznania sensu własnego położenia. Przyjaciele, zamiast mu pomoc, tylko go oskarżają, przez co poczucie opuszczenia przez Boga jeszcze bardziej się wzmogło. Teraz przyjaciele milczą, co odzwierciedla ich zniecierpliwienie i bezradność. Stereotyp, że każde cierpienie jest zawinione, nie przekonał Hioba, ale oni nie mają innego wytłumaczenia. Przypomina to reakcję wielu osób odwiedzających chorych. Po wyjściu z domu cierpiącego czy z sali szpitalnej głośno albo po cichu pytają samych siebie, a czasami również innych: co on takiego zrobił, że Bóg go tak ukarał?

Następnie pojawia się tajemniczy młodzieniec Elihu (Hi 32 – 37). Wyjaśnia, że oskarżając Hioba, przyjaciele nie mają racji, bo Hiob nie dopuścił się niczego złego. Lecz i Hiob popełnia błąd, kiedy woła, że Bóg go opuścił. Elihu odrzuca logikę przyjaciół oraz Hioba, bo powiela ona ten sam schemat, postrzegając cierpienie jako skutek grzechu. Mówi, że odpowiedzi nie należy szukać w ludzkiej wiedzy i doświadczeniu, które znajdują wyraz w stereotypach, lecz otworzyć się na mądrość pochodzącą od Boga.

W tych okolicznościach głos zabiera sam Bóg (Hi 38,1 – 42,6). W dwóch mowach przedstawia Hiobowi rozmaite elementy wspaniałego porządku świata i przyrody, pytając, czy potrafi je wyjaśnić i dorównać Bogu. Hiob dwukrotnie (Hi 40,3-5 oraz 42,1-6) odpowiada z pokorą, że nie. Konkluzja brzmi: nie jesteś w stanie wyjaśnić porządku i bogactwa świata, który cię otacza, a chciałbyś po ludzku wytłumaczyć sens cierpienia? Cierpienie niewinnych istnieje, ale jego sens jest znany wyłącznie Bogu. Właśnie w tym najpełniej wyraża się istota wiary religijnej, którą jest bezgraniczne zaufanie Bogu. Nawiedzając chorych, nie wystarczy poprzestać na słowach ludzkiej pociechy i zachęcać do wiary w Boga, lecz trzeba pomóc choremu w ufnym zawierzeniu Bogu.