Krzewiciele Różańca

Pewien biskup, poproszony przez dominikanów o wygłoszenie kazania podczas uroczystości św. Jacka, rozpoczął od naszkicowania przed oczami słuchaczy jego postaci. „Święty Jacek! W jednej ręce monstrancja, w drugiej figura Matki Bożej, a różaniec…” Tu zorientował się, że brak już rąk, ale nie tracąc głowy, dodał: „…a różaniec przy pasie!”.

Czy jednak dominikanie zawsze nosili przy pasie różańce? Czy nosił go św. Jacek? Łatwo to sprawdzić, sięgając do księgi konstytucji zakonu dominikanów z 1969 r.: „habit zakonny składa się z białej tuniki, szkaplerza i białego kaptura, z czarnej kapy i czarnego kaptura oraz ze skórzanego pasa z różańcem”. Zapis ten wywodzi się konstytucji zredagowanych w 1924 r., które wspominają o różańcu, ale nie jest powiedziane, gdzie się go nosi. Jak twierdzi amerykański badacz tradycji dominikańskiej o. Augustine Thompson OP: „ustawodawstwo to jest pierwszym oficjalnym wpisem w konstytucjach mówiącym o różańcu jako części habitu”. I choć może wydawać się to zaskakujące, różaniec jest oficjalną częścią habitu dominikańskiego dopiero od 1924 r.

Można by pomyśleć, że to niezbyt dobrze świadczy o dominikanach, skoro dopiero na początku XX w. wpisali do swoich konstytucji noszenie różańca. Jednak można na to popatrzeć również inaczej. To, że oficjalnie różaniec przy pasie dominikańskim pojawił się tak późno, nie oznacza, że wcześniej go nie było. Do 1924 r. dominikanie nosili różaniec przy habicie nie z nakazu ustawodawstwa, lecz wskutek zwyczaju mającego moc prawną. W starych komentarzach do księgi konstytucji czytamy, że „chociaż nie ma żadnego rozporządzenia co do noszenia różańców, to wydaje się, że mamy obowiązek je nosić ze względu na stary i powszechny zwyczaj zakonu”. Być może to, że noszenie różańca zostało prawnie sformalizowane, świadczy, że w tamtym okresie przestało być oczywiste. „Stary i powszechny” zwyczaj stał się niezrozumiały. Kwestię tę należy pozostawić historykom. Bardziej interesujący wydaje się fakt istnienia owego zwyczaju. Często to właśnie zwyczaje, a nie prawo, służą rozwojowi pobożności.

WĘZEŁKI I PSŁATERZ

Jak stwierdza jeden z najlepszych specjalistów w dziedzinie badania historii modlitwy różańcowej, o. Bogusław Kochaniewicz OP, „wyjaśnienie początków modlitwy różańcowej nie należy do łatwych zadań. Pomimo pojawiających się co roku wielu publikacji na temat Różańca liczba opracowań, które wnoszą coś nowego do historii modlitwy różańcowej, jest niewielka”. Ważna jest tu postać dominikańskiego błogosławionego Alana de la Roche (zm. 1475), który propagował pobożność różańcową, głosząc kazania i pisząc o Różańcu. Późniejsze legendy przypisują mu wizje Matki Bożej, która wręcza św. Dominikowi różaniec.

Oczywiście historia modlitwy różańcowej nie zaczęła się dopiero w XV w. Zarówno na chrześcijańskim Wschodzie, jak i Zachodzie spotykamy już wcześniej modlitwy bardzo przypominające Różaniec. Już pierwsi mnisi z pustyni egipskiej wykorzystywali sznury z węzełkami do odmierzania liczby odmawianych modlitw. Na Zachodzie we wczesnym średniowieczu przy klasztorach proponowano świeckim wiernym rozmaite modlitwy oparte na Piśmie Świętym, pobożnych hymnach, a przede wszystkim na Modlitwie Pańskiej. Rozwijały się one paralelnie do psałterza, złożonego ze 150 psalmów odmawianych codziennie przez mnichów. Dla tych, którzy nie umieli czytać, proponowano właśnie 150 innych modlitw, które mogli łatwo zapamiętać i powtarzać. Taki zastępczy „psałterz” służył również mnichom, którzy nawet podczas pracy fizycznej mogli nie przerywać modlitwy.

W tym okresie kształtowały się też liczne nurty pobożności maryjnej. W XII w., obok istniejącego Psałterza Dawidowego, pojawia się nowy jego typ, zwany Psalterium Beatae Virginis. W XIII w. w owym Psalterium 150 psalmów Dawida zostało zastąpionych przez 150 Ave Maria. Każde było poprzedzone antyfoną ku czci Matki Chrystusa. Zastąpienie psalmów przez słowa Pozdrowienia Anielskiego umożliwiało recytowanie całego psałterza w ciągu jednego dnia. Nic więc dziwnego, że nowy psałterz stał się szybko popularny wśród świeckich.

SKARBY NA RYNKU

Niewątpliwie dominikanie od samego początku oddawali się pod szczególną opiekę Matki Bożej. Wystarczy wspomnieć wizję św. Dominika, który zobaczył cały swój zakon ukryty pod płaszczem Bogurodzicy. Jednak trudno powiedzieć, czy już w tamtym momencie ukształtowała się taka forma Różańca, jaką znamy dzisiaj. W świetle najnowszych badań trudno utrzymywać, że twórcami różańca byli dominikanie. Rozwój tej modlitwy to dzieło wielu pokoleń chrześcijan. Jednak dominikanie od samego początku sięgali po to, co już istniało w Kościele, i starali się zaproponować to szerokim masom wierzących. Brali skarby, który wyrosły przy klasztorach mniszych i rozdawali na rynkach wielkich miast.