List do Kościoła w Pergamonie

Do jego kompetencji należało także sprawowanie sądów, zwłaszcza ius gladii, „prawa miecza”, czyli wydawania wyroków śmierci. „Miecz ostry, obosieczny”, który ma Chrystus, kontrastuje z mieczem namiestnika i ma nad nim przewagę. Chrześcijanie powinni odważnie stanąć po stronie Boga, potwierdzając wybór, jakiego dokonali, sięgający najgłębszych tajników ich wnętrza. Gdzie dominuje zewnętrzny przepych oraz przejawy manifestowania wierzeń i postaw niemających nic wspólnego z Bogiem, potrzebne jest mężne świadectwo wyznawców, którzy pamiętają, że w każdym położeniu ostatnie słowo zawsze należy do Boga.

„Tron szatana” to nawiązanie do potężnego posągu Augusta, ustawionego w centrum świątyni Artemidy, któremu oddawano cześć boską, bądź do Wielkiego Ołtarza, który budził podziw i wzmagał oddziaływanie wierzeń pogańskich. Obok posągu Augusta znajdował się posąg Romy jako znak dominacji kultu imperialnego, stanowiącego ogromną przeszkodę w krzewieniu chrześcijaństwa oraz podstawę do oskarżania i prześladowania wyznawców Chrystusa. O ile z rozmaitymi wierzeniami pogańskimi można było polemizować, obnażając ich bezsens, o tyle oddawanie czci cesarzowi traktowano jako powszechny obowiązek poddanych. Prześladowcami chrześcijan byli ludzie, na których czele stały miejscowe władze, ale rzeczywisty sprawca to szatan, który wysługuje się ludźmi podatnymi na jego działanie.

Wbrew silnemu oddziaływaniu pierwiastków pogańskich pergamońscy chrześcijanie trwają przy wyznawaniu Chrystusa. Pochwała: „wiary mojej się nie zaparłeś” świadczy, że ich wierność umacniała się w sytuacji prześladowań, z których nie wszyscy wychodzili zwycięsko. Antypas to jeden z członków pergamońskiej wspólnoty, być może jeden z przywódców, który przez śmierć męczeńską stał się wiernym świadkiem Chrystusa. Ta śmierć była skutkiem wyroku wydanego przez trybunał namiestnika rzymskiego na podstawie przysługującego mu ius gladii, zapewne po ciężkim przesłuchaniu i torturach, z których mężny wyznawca wyszedł zwycięsko i nie zaparł się wiary. Tak kształtowała się świadomość, która znalazła wyraz w przekonaniu, że „krew męczenników jest nasieniem chrześcijan”.

Nawróć się!

Mimo heroicznego trwania przy Chrystusie, w młodej wspólnocie chrześcijańskiej nie zabrakło przejawów napięć, a nawet rozbicia. Wśród tych, którzy ostali się wobec prześladowań, narastały zgubne wpływy, takie jak herezja Balaama. Chodzi o postać znaną ze starotestamentowej Księgi Liczb (rozdz. 22-25). Po wyjściu z Egiptu, u kresu drogi do ziemi obiecanej, Izraelici natrafili na nieoczekiwaną przeszkodę. Pokonawszy Amorytów, musieli zmierzyć się z Moabitami, ale Balak, ich król, wysłał wieszczka Balaama, by przeklął Izraelitów. Okazało się to niemożliwe, ale Izraelici wdali się w uprawianie nierządu z moabickimi kobietami i spożywali mięso ofiar przeznaczonych dla bożków. Te występki uniemożliwiały im osiągnięcie upragnionego celu, a więc mogły udaremnić plan Boży.

„Ci, co się trzymają nauki Balaama”, to grupa chrześcijan, którzy ulegali groźnym obcym wpływom, wśród nich bałwochwalstwu traktowanemu, podobnie jak w Starym Testamencie, jako „rozpusta”. Występki, które zagrażały integralności wiary, polegały na uczestnictwie w kultach pogańskich, przynajmniej w tym, co dotyczyło spożywania „zakazanego”, bo ofiarowanego bożkom, mięsa, co groziło religijną i kulturową asymilacją z poganami. Wcześniej takie samo zagrożenie pojawiło się w Koryncie i było napiętnowane przez Apostoła Pawła (1Kor 8-10). Ponieważ Balaam stanowił typ przewrotnego doradcy, list do Kościoła w Pergamonie piętnuje tym imieniem obce chrześcijaństwu oddziaływania, które zaciemniały orędzie Ewangelii.

Wielkie niebezpieczeństwo pochodziło również od tych, „co się trzymają podobnie nauki nikolaitów”. Mocne potępienie tej niebezpiecznej sekty pojawiło się w liście do Kościoła w Efezie. Zarówno stanowczy ton, jak i powtórzenie ostrzeżenie dowodzą, że zagrożenie było poważne i wyniszczało wspólnotę. Głoszeniu Ewangelii i ekspansji chrześcijaństwa towarzyszyło przemycanie tendencji i nurtów, które uderzały w prawdziwą wiarę. Błędy doktrynalne szły w parze z forsowaniem fałszywych zasad moralnych, które wypaczały życie chrześcijan. Znamienne, że wołanie: „Nawróć się zatem!” zostało skierowane do całej wspólnoty. Od jednych wyznawców wymaga się czujności, aby nie ulegali temu, co złe, natomiast innych wzywa się do porzucenia błędnych dróg. Sędzią wszystkich będzie Chrystus, a Jego powtórne przyjście położy koniec nadużyciom i udaremni zamysły wichrzycieli.

Powtórne przyjście Chrystusa zaobfituje w trzy dary. Odwołując się do starotestamentowego daru manny, o którym mowa w Księdze Wyjścia, przyniesie dar „manny ukrytej”. Jak w drodze do ziemi obiecanej Izraelici byli karmieni manną, która podtrzymywała ich życie fizyczne, tak wyznawcy Chrystusa otrzymają pokarm duchowy na wieczność, którego zadatkiem jest Eucharystia, znak zapoczątkowania czasów mesjańskich. „Biały kamyk” to zrozumiała dla adresatów aluzja do realiów ówczesnej kultury. „Biletem” wstępu do teatru był marmurowy kamyk, który oddawano przy wejściu, zaś tutaj jest symbolem dopuszczenia do królestwa Bożego. Inni wyjaśniają, że chodzi o amulet jako przejaw rozpowszechnionej magii ludowej, podporządkowany zasadom wiary chrześcijańskiej. „Imię nowe”, zapowiadane przez proroka Izajasza (62,2; 65,17), to nowa tożsamość chrześcijan. Wyznając ukrzyżowanego, zmartwychwstałego i uwielbionego Pana, podtrzymują ciągłość z historią zbawienia Starego Testamentu, a zarazem świadczą o radykalnej nowości zbawienia, którego dokonał Chrystus. Przynależność do Chrystusa zapewnia absolutnie wyjątkową więź z Nim, której głębi i natury nie rozumieją ani nie doświadczają inni, którzy do Niego nie należą.