Pismo Święte o państwie

Biblijna ocena państwa nie jest jednolita, zawiera i elementy przychylne, i krytyczne. Można sądzić, że wynika to z dwoistej natury samej instytucji państwa. Jego funkcjonowanie nie poddaje się jednoznacznej ocenie. Tłem problemu są też zawiłe dzieje kraju Izraela. Wcześniej, zanim w 586 roku przed Chrystusem upadło ostatecznie pod ciosami Babilonii królestwo ze stolicą w Jerozolimie, autorzy biblijni skupiali się na temacie własnego państwa i króla, na pytaniu, jak rządzić. Potem musieli odpowiedzieć na pytanie o stosunek wierzących w Boga poddanych monarchii obcych władających Izraelem i okolicą. Oba te pytania są nadal ważne.

Nadzieje

Z początku dawni Izraelici zadowalali się doraźnymi naczelnikami, zwanymi „sędziami”. W końcu jednak odczuli potrzebę władzy państwowej w postaci monarchii, bez której nie potrafili odeprzeć najeźdźców. Czego się po niej spodziewali?

Jedną z odpowiedzi przynosi Księga Samuela (1 Sm 8, 19-20). W dyskusji z Samuelem lud mówi: Król będzie nad nami, abyśmy byli jak wszystkie narody, aby nas sądził nasz król, aby nam przewodził i prowadził nasze wojny. Władza ma więc zapewnić sądownictwo i obronę przed wrogami. Wczesny Izrael znał więc, jak widać, koncepcję państwa minimum…

W tej samej Księdze przeczytamy (2 Sm 5, 1-3) o układzie, jaki w Hebronie zawarli starsi plemion izraelskich z Dawidem. Zadania Dawida streszczają słowa: Pan rzekł do ciebie: Ty będziesz pasł mój lud – Izraela, i ty będziesz wodzem nad Izraelem. Od króla oczekiwano, że będzie pasterzem. Suponuje to możność kierowania owcami, ale zarazem troskę o ich dobrobyt i bezpieczeństwo.

W tej samej Księdze przeczytamy (2 Sm 5, 1-3) o układzie, jaki w Hebronie zawarli starsi plemion izraelskich z Dawidem. Zadania Dawida streszczają słowa: Pan rzekł do ciebie: Ty będziesz pasł mój lud – Izraela, i ty będziesz wodzem nad Izraelem. Od króla oczekiwano, że będzie pasterzem. Suponuje to możność kierowania owcami, ale zarazem troskę o ich dobrobyt i bezpieczeństwo.

Jako wyraz nadziei wobec władzy należy rozumieć ideę mesjańską. W swoich początkach stanowiła ona ideologię polityczną, przychylną dynastii Dawidowej. Pomazańcem Boga był aktualny król. Mesjasz znaczy po hebrajsku właśnie Pomazaniec, Namaszczony.

Wyraża takie nadzieje proroctwo Natana (2 Sm 7). Skądinąd liczne psalmy sławiły Dawida jako władcę (Ps 2; 18; 20; 21; 45; 72; 89; 101; 110; 132; 144). Potem jednak rozczarowanie do dynastii oraz jej upadek przyczyniły się do uwznioślenia idei mesjańskiej i powiązania jej z przyszłym, niezwykłym, zesłanym przez Boga królem w czasach ostatecznych.

Usprawiedliwienie władzy znajdziemy równolegle w księgach mądrościowych Starego Testamentu. Królom przypisuje się oparcie w mądrości w Księdze Przysłów (Prz 8, 15-16; 28,2) i w 1 Księdze Królewskiej (1 Krl 3; 5, 9-14). Mędrcy zalecali także posłuszeństwo wobec władcy. Również prorocy czasami chwalili czy wyznaczali królów.

Rozczarowanie

Wyraziste krytyki monarchii spotkamy już w kontekście relacji o wczesnej historii Izraela. Uczeni uważają je jednak za „proroctwa po fakcie”, które wkładają w usta wczesnych autorytetów surowy osąd rządzących, wynikły ze złych doświadczeń z nimi.

W Księdze Sędziów Gedeon odrzucił władzę królewską, uznając, że tylko Pan może być uznany za króla (Sdz 8, 22-23). Tę samą myśl znajdziemy w Księdze Samuela (1 Sm 8,7), gdzie Bóg mówi do Samuela na temat Izraelitów żądających ustanowienia króla: Mnie odrzucają jako króla nad sobą. Sam Samuel podał Izraelitom inny, praktyczny dowód szkodliwości państwa, a mianowicie przemoc i zdzierstwo: pobór do wojska, roboty przymusowe, podatki, konfiskaty (2 Sm 8, 11-18).

W Księdze Sędziów (Sdz 9, 8-21) znajdujemy krytykę władzy w formie bajki o drzewach. Politycy to chwasty, niebezpieczne dla produktywnych i uczciwych podwładnych. Ich symbol to kolczasty krzew, a ich metoda to grożenie nieposłusznym poddanym zagładą, chociaż ci poddani – winorośl, oliwka, figa, cedr – górują nad nim.

Relacje biblijne o historii Izraela przedstawiają licznych złych władców. Szczególnie ostre sformułowania znajdziemy w ustach proroków. Interweniowali oni nieraz w politykę. Przykłady znajdziemy w Księgach: Izajasza, Ozeasza, Jeremiasza czy Ezechiela, zaś ostrzeżenia, jakie wychodziły z kręgu mędrców także w Księdze Przysłów.

Jak rządzić?

Świadomość wad władzy nie wyklucza więc jej pozytywnej koncepcji. Oczekiwano władzy troskliwej o bezpieczeństwo i dobrobyt poddanych, a wykonywanej zgodnie z wolą Bożą i nie chciwej. W Księdze Przysłów (Prz 29,4) znajdziemy takie podsumowanie: Król umacnia kraj sprawiedliwością, niszczy go ten, kto podatkami uciska.