Świętość i niesubordynacja

W marcu 1939 r. został powołany jako kapelan do wojska w stopniu kapitana. Przydzielono go do 89. pułku strzelców poleskich.

CHCIAŁ BYĆ NAJUBOŻSZY

Podczas II wojny światowej ks. Jan Zieja towarzyszył polskim żołnierzom. Po kapitulacji pozostał z rannymi w Modlinie, a następnie w Legionowie. Pod koniec listopada 1939 r. ponownie znalazł się w Laskach, gdzie był kapelanem. Aktywnie uczestniczył w ruchu oporu. Był naczelnym kapelanem „Szarych Szeregów”, a także Komendy Głównej Armii Krajowej oraz Batalionów Chłopskich. Włączył się w akcję ratowania Żydów, współpracując z Radą Pomocy Żydom „Żegota”, a szczególnie z pisarką Zofią Kossak-Szczucką. „Przeciętny człowiek ratował Żydów z litości, z poczucia powinności chrześcijańskiej, uważając w duchu całą sprawę za ciężki dopust Boży. Ksiądz Jan inaczej. Ukrywał skazańców z radością, z miłością, jak ukochane rodzeństwo” – wspominała pisarka.

W czasie powstania warszawskiego był kapelanem pułku „Baszta”. Po powstaniu przeszedł przez obóz w Pruszkowie. Udało mu się stamtąd uciec i przez Laski przybył na krótko do Krakowa. Nie został tam jednak, ale – ukrywając przed okupantem swoje kapłaństwo – pojechał na dobrowolne roboty do Niemiec, gdzie wśród polskich robotników prowadził pracę duszpasterską.

Jeszcze w 1945 r. na apel o kapłanów na ziemiach zachodnich udał się do Słupska, gdzie organizował niemal od podstaw życie parafialne w czterech kościołach miasta i okolicy. Angażował się też w działalność społeczną, prowadząc dom matki i dziecka, bibliotekę publiczną, a także stawiając pierwszy w Polsce pomnik powstańców warszawskich. Już wtedy deklarował, że chciałby, aby w jego parafii „nikogo nie było uboższego ode mnie”.

W 1949 r. prymas Stefan Wyszyński zaprosił go do pracy w stolicy. Zaledwie przez rok był proboszczem parafii św. Wawrzyńca na Woli, a następnie rektorem u sióstr wizytek na Krakowskim Przedmieściu. W latach 1953–1955 musiał opuścić Warszawę na polecenie samego Józefa Cyrankiewicza. Przebywał w Zakopanem i Drohiczynie. W 1963 r. zamieszkał w klasztorze sióstr urszulanek przy ul. Wiślanej na Powiślu.

Angażował się w prace Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie, którego był współzałożycielem i kapelanem. W jego ramach instytucjonalnych angażował się zwłaszcza w pomoc repatriantom z ZSRS. Kiedy po wydarzeniach w Ursusie i Radomiu w 1976 r. powstał Komitet Obrony Robotników, był jednym z jego założycieli.

W OCENIE PRYMASA

W swoich „Pro memoria” bł. kard. Stefan Wyszyński 6 stycznia 1958 r. po spotkaniu z ks. Zieją zapisał: „Ten człowiek, tak dobry i gorliwy, ciągle żyje porywem chwili. Marzy o parafii prowadzonej własnym stylem i uważa, że nikt w Polsce parafii dobrze nie prowadzi. Wyliczyłem mu całą listę kapłanów, których praca jest bohaterska. Ks. Zieja krzywdzi kapłanów swoim ideałem, którego dotychczas nigdzie nie urzeczywistnił. Parafię św. Wawrzyńca zapuścił ekonomicznie, a choć jest dobrym duszpasterzem, nie jest trwałym organizatorem. Nie umie wytrwać przy swoich postanowieniach. Ks. Zieja nie dał się przekonać. Obok wielkiej świętości nie brak w nim człowieka kompleksów antyhierarchicznych i niesubordynacji”.

Ks. Jan Zieja zmarł w klasztorze sióstr urszulanek w Warszawie 19 października 1991 r. Jest pochowany na cmentarzu w Laskach. Pogrzebowi przewodniczył kard. Józef Glemp. Uszanowano jego prośbę wyrażoną w testamencie: „Proszę, by podczas Mszy św. pogrzebowej (…) była tylko sama modlitwa za mnie i o pokój między narodami całego świata, a szczególnie o jedność braterską Polaków, Litwinów, Białorusinów i Ukraińców oraz za zbawienie wszystkich ludzi”.