U progu Wielkiego Postu

Post to znana już w starożytności praktyka religijna. Była na tyle powszechna, że znali ją wyznawcy pogańskich religii i niejako w naturalny sposób weszła również do religijnego i duchowego dziedzictwa Izraela.
Praktykom postnym, które polegają na dobrowolnym powstrzymaniu się od jedzenia i picia albo znaczącym ich ograniczeniu, towarzyszyły inne praktyki, jak powstrzymywanie się od współżycia seksualnego oraz wyrzeczenia dotyczące wyglądu czy zachowania, w których znajdują wyraz rozmaite aspekty „mowy ciała” oraz stan wewnętrzny człowieka.

„Nie samym tylko chlebem żyje człowiek” (Pwt 8,3)

Fundament biblijnych praktyk postnych stanowi przekonanie, że świat stworzony przez Boga jest bardzo dobry (Rdz 1,31), a korzystanie z jego bogactwa i zasobów to dar, za który należy się wdzięczność Bogu. Spożywanie posiłków służy nie tylko podtrzymaniu zdrowia i dobrego samopoczucia, lecz także budowaniu i umacnianiu wspólnoty między ludźmi. Od początku do końca obu części Biblii, to jest Starego i Nowego Testamentu, gościnność jest zalecana jako ważna i godna najwyższej pochwały cnota, a jej widocznym przejawem jest troska, by nikt nie pozostawał głodny ani spragniony.

W perspektywie biblijnej praktyki postne, polegające na abstynencji oraz poważnemu ograniczeniu jedzenia i picia, mają wartość o tyle, o ile są ukierunkowane ku Bogu i podejmowane w kontekście oddawania Mu należnej czci. Niemała część ludzi, także wierzących, jest gotowa odmawiać sobie bardzo wiele, czyni to jednak przede wszystkim ze względu na siebie, np. dla poprawienia wyglądu i urody oraz kondycji fizycznej i nastroju. W takim zachowaniu nie brakuje oznak egoizmu, czyli polegania wyłącznie na sobie i poczucia samowystarczalności. Czasami wyrzeczenia i ograniczenia idą tak daleko, że szkodzą człowiekowi, izolując go od reszty otoczenia. Drugim warunkiem należytej wartości religijnych praktyk postnych jest ich pełna dobrowolność. Gdy podjęte postanowienia zaczynają ciążyć i pojawia się pokusa odstąpienia od nich oraz zaniechania wyrzeczeń, wtedy gwarantem wierności stają się nie inni ludzie, lecz własne sumienie.

Dobry post jest zawsze ukierunkowany ku przyszłości, której nie znamy, lecz może ona przynieść dramatyczne wyzwania i trudności. Kto we właściwym czasie nauczy się panowania nad sobą, łatwiej sprosta nawet największym przeciwnościom

Pierwsza biblijna wzmianka o dobrowolnym poście pojawia się w nawiązaniu do Mojżesza. Wyprowadziwszy Izraelitów z Egiptu, udał się na górę Synaj, gdzie otrzymał dar Dziesięciu Przykazań. Dzięki nim gromada niewolników hebrajskich otrzymała szansę przeobrażenia się w świadomy swej tożsamości naród Izraela. Przeżywając przez czterdzieści dni i czterdzieści nocy absolutnie wyjątkowe spotkanie z Bogiem, Mojżesz „nie jadł chleba i nie pił wody” (Wj 34,28). W ten sposób jako pierwszy doświadczył prawdziwości słów wypowiedzianych w dalszej drodze do Ziemi Obiecanej, które dotyczyły całego ludu Bożego wybrania: „Utrapił cię [Bóg], dał ci odczuć głód, żywił cię manną, której nie znałeś ani ty, ani twoi przodkowie, bo chciał ci dać poznać, że nie samym tylko chlebem żyje człowiek, ale człowiek żyje wszystkim, co pochodzi z ust Pana” (Pwt 8,3). Przez surowy post Mojżesz przygotował się do przyjęcia i przestrzegania woli Bożej objawionej w przykazaniach oraz do podjęcia roli przywódcy, wymagającej ogromnej siły duchowej i stanowczości.

Wieloraka motywacja

Podejmowanie postu o charakterze religijnym odbywa się z wielu pobudek. W Księdze Sędziów, nawiązującej do wydarzeń z końca II tysiąclecia przed Chrystusem, znajdujemy narrację o Izraelitach, którzy postanawiają pomścić zbrodnię zabójstwa popełnioną przez mieszkańców Gibea (Sdz 19,11-30). Walkę z wrogami, do której przystępują, postrzegają jako misję, której celem jest wyplenienie zła z ich najbliższego otoczenia. Zadanie, o czym wiedzą, jest bardzo trudne i dlatego zarządzają stosowne przygotowania. Udali się do sanktuarium w Betel, „gdzie płacząc, trwali przed Panem i dnia tego pościli aż do wieczora, składając ofiary całopalne i ofiary biesiadne przed obliczem Pana” (20,26). W tym przypadku post służy pełniejszemu otwarciu na otrzymanie łaski Boga niezbędnej do wypełnienia trudnej misji.

W pierwszej części Biblii chrześcijańskiej bodaj najbardziej znany przykład praktyki postnej stanowi król Dawid (X w. przed Chrystusem). Podjęty przez niego post ma charakter błagalny. Dopuściwszy się występku cudzołóstwa i zbrodni zabójstwa Uriasza, męża Batszeby, Dawid sądził, że cała ta mroczna sprawa pozostanie ukryta (1Sm 11,1-27). Jednak prorok Natan dał mu wyraźnie poznać, że jest inaczej, bo na straży zachwianej sprawiedliwości stoi sam Bóg (12,1-14). Kiedy dziecko urodzone ze związku Dawida z Batszebą ciężko zachorowało, „Dawid błagał Boga za chłopcem i zachowywał surowy post, a wróciwszy do siebie, całą noc leżał na ziemi. Dostojnicy jego domu, podszedłszy do niego, chcieli podźwignąć go z ziemi: bronił się jednak; w ogóle z nimi nie jadał” (12,16-17). Post Dawida trwał siedem dni, po czym, gdy zauważył, że zebrani wokół niego słudzy rozmawiają między sobą szeptem, zrozumiał, że dziecko zmarło. Wtedy uznał swój post za zakończony.