Stara bieda

Gdyby wszystkie osoby dotknięte problemem skrajnego ubóstwa zgromadzić w jednym miejscu, stworzyłyby największe miasto w Polsce – donosi najnowszy „Raport o biedzie” Szlachetnej Paczki. Biedańsk – bo tak nazwano to fikcyjne miasto – wg danych GUS z 2024 r. liczyłby niemal 2,5 mln mieszkańców. W skrajnym ubóstwie żyje zatem 6,6 proc. populacji Polski, z czego aż 400 tys. stanowią seniorzy. Na przeżycie jednego dnia mają średnio 29,25 zł.

MARZĘ, BY ZJEŚĆ

Aż 80 proc. seniorów zdarza się nie wykupić całości lub części recepty z uwagi na cenę leku. Aby przeżyć, zmuszeni są kupować niskiej jakości produkty, jadać niepełnowartościowe posiłki albo rzadziej gotować. Co czwarty rezygnuje z jedzenia z powodów finansowych, odmawiając sobie m.in. mięsa, wędliny, masła, świeżych warzyw i owoców – wynika z badań IPSOS przeprowadzanych dla Fundacji Biedronka wśród podopiecznych programu „Na codzienne zakupy”. W ramach tego programu, realizowanego we współpracy z Caritas Polska i Caritas diecezjalnymi, 11 tys. seniorów otrzymuje regularną pomoc finansową w formie zasilanej raz w miesiącu karty zakupowej do dyskontu.

– W pierwszej połowie miesiąca leki, zakupy spożywcze i rachunki opłacamy z naszych emerytur, a potem posiłkujemy się już kartą na zakupy – mówi 73-letnia pani Barbara, która mieszka z 80-letnim mężem i dorosłym niepełnosprawnym synem, wymagającym 24-godzinnej opieki. – Raz gotuję mniej, innym razem rezygnuję z jarzyn, mięsa albo jogurtów, które syn ze względu na stan zdrowia powinien pić codziennie. Ale to i tak bez porównania z tym, co przeżywaliśmy wcześniej, kiedy z karty nie korzystaliśmy. Wstyd nie pozwalał nam prosić o pomoc. Żyliśmy w lęku, że pewnego dnia nie będzie co włożyć do garnka.

– Chciałabym móc wejść do wanny albo pod prysznic i porządnie się umyć – przyznaje 64-letnia pani Elżbieta, która mieszka sama w skrajnie trudnych warunkach. Kiedy w styczniu na trzy tygodnie znalazła się w szpitalu, pod prysznicem spędzała godzinę. Po powrocie do mieszkania zastała je tak wychłodzone, że w szklance na stole zamarzła woda.

– Dla osób żyjących w skrajnym ubóstwie nowa bluzka jest dobrem luksusowym. Na liście ich marzeń nie ma wycieczek ani wyjazdów do sanatoriów. Marzą, by kupić sobie coś do jedzenia – zauważa Dorota Zielińska-Zaniewska z IPSOS. – To uderzające, że w czasach dobrobytu nadal są w naszym kraju ludzie, dla których zaspokojenie podstawowych potrzeb jest nieosiągalne.

NIE TYLKO GŁÓD

Zubożenie seniorów to poważny problem społeczny, który ma bezpośredni wpływ na ich zdrowie i jakość życia. Brak dostępu do pełnowartościowego jedzenia prowadzi do niedożywienia i pogorszenia stanu zdrowia. Często skutkuje też izolacją i samotnością. Wyniki badania IPSOS alarmują, że z powodu samotności cierpi co druga starsza osoba, która w związku z tym narażona jest także na depresję i stany lękowe.

Jednocześnie okazuje się, że aż 30 proc. seniorów nie może liczyć na wsparcie bliskich – ani w codziennych obowiązkach (zakupy, ugotowanie posiłku), ani w sytuacjach kryzysowych (obecność, rozmowa). Oznacza to, że co trzecia osoba w podeszłym wieku nie otrzymuje pomocy niezbędnej do codziennego funkcjonowania. Przy czym większość stanowią seniorzy w złym lub bardzo złym stanie zdrowia i mający trudności w samodzielnym poruszaniu. Często osoby te pozostawione są same sobie, mimo że mają rodzinę – rodzeństwo, dzieci, wnuki.

W zainicjowanym przez Caritas programie „Na codzienne zakupy” udział bierze blisko 1200 Parafialnych Zespołów Caritas i ponad 4 tys. wolontariuszy, którzy udzielają nie tylko wsparcia finansowego, ale także nawiązują z seniorami relacje, dając im szansę na wyjście z samotności i spotkanie z drugim człowiekiem.

– Jestem ankieterem w Urzędzie Statystycznym i gdy respondentem jest senior, rozmowa trwa zazwyczaj dużo dłużej niż samo zadanie pytań. To pokazuje, jak bardzo starsi ludzie łakną bliskości, obecności, wysłuchania. Cierpią z powodu ubóstwa materialnego, ale także emocjonalnego. Samotność, poczucie odrzucenia i wstyd przed oceną pogłębiają izolację, która może być początkiem drogi do depresji. Mam pod opieką co najmniej dwóch seniorów, którzy mogą samodzielnie pójść do sklepu po zakupy, jednak nie robią tego właśnie z powodu barier psychicznych i lęku – mówi Ewelina Kwiatkowska, wolontariuszka z warszawskiej parafii Wniebowstąpienia Pańskiego na Ursynowie.

WITAJ W KLUBIE

Przy ursynowskim kościele działa Parafialny Klub Seniorów (PKS), który jest miejscem cotygodniowej formacji i spotkania przy kawie, herbacie i ciastku. Ale nie tylko. Podczas budowania klubowych relacji seniorzy otwierają się na siebie i zaczynają mówić także o swoich problemach i potrzebach, dzięki czemu parafia może zaoferować im także konkretną pomoc materialną.

Tak jak pani Grażynie, dla której spotkania ursynowskiego PKS-u są odskocznią od samotności i opieki nad chorym na schizofrenię synem. – Czuję się nie tylko napełniona relacjami, ale także odciążona. We wtorki i czwartki nie muszę gotować obiadu, bo dostaję porcję dla siebie i syna tutaj, w parafialnym Caritasie – wyznaje.

Jej koleżanka Maria opowiada, że ma czworo dorosłych dzieci, a mimo to często dopada ją samotność. – „Mamusiu, czy ty w ogóle bywasz w domu?” – pyta żartobliwie córka, gdy opowiadam jej o moich aktywnościach towarzyskich. Jak zdrowie pozwoli, to i w parafialnej kuchni coś pomogę: pozmywam naczynia, obiorę marchewkę, pokroję jabłka na szarlotkę. Najważniejsze, by się na coś przydać. I nie stracić kontaktu z ludźmi – uśmiecha się.

KULTURA SĄSIEDZKA

Budowanie więzi międzyludzkich, wzajemnego zainteresowania i codziennego wsparcia to jeden z wielu możliwych obszarów przeciwdziałania problemowi ubóstwa, samotności i izolacji wśród seniorów. Odnawianie „kultury sąsiedzkiej” staje się szczególnie istotne w czasach, gdy domy wielopokoleniowe i lokalne społeczności wygasają, a coraz więcej mieszkańców, zwłaszcza większych miast, nie zna nawet swoich sąsiadów.

Zmieniają ten trend środowiska i grupy parafialne, które skutecznie zrzeszają lokalną społeczność, stwarzając przy tym możliwość dotarcia do najbardziej potrzebujących i udzielenia im pomocy, choćby i anonimowej. Z biedą i samotnością seniorów walczą nie tylko zespoły Caritas i lokalne ośrodki pomocy społecznej, ale także Szlachetna Paczka, której wolontariusze wspierają starszych ludzi w codziennych sprawach, takich jak zakupy czy wizyty w aptece, oferując też regularne odwiedziny i kontakt telefoniczny.

Od 2 czerwca działa „Poczta obiadowa” – program Fundacji Biedronka, w ramach którego do końca maja 2026 r. 1300 seniorom z wybranych miejscowości w Polsce regularnie dostarczane są pełnowartościowe obiady. Na podobnych zasadach działa akcja „Zawieszony obiad” Stowarzyszenia Aktywny Senior. Spotkania międzypokoleniowe (w tym świąteczne), możliwość spędzania z seniorem wakacji czy doraźna pomoc w trudnych sytuacjach to specjalność programu „Obecność” Stowarzyszenia mali bracia Ubogich. Szeroką ofertę pomocy materialnej i socjalnej oraz zajęć aktywizujących dla seniorów mają też instytucje i miejskie ośrodki pomocy społecznej.

Do 2060 r. wzrośnie o ponad jedną trzecią liczba osób w wieku 65 lat i więcej, a osób w wieku 80 lat i więcej podwoi się – prognozuje GUS. Biorąc pod uwagę obserwowaną od kilkunastu lat niekorzystną sytuację ludnościową Polski, należałoby zastanowić się nad systematycznym zwielokrotnieniem także rozmaitych działań pomocowych na rzecz seniorów. Nie tylko na poziomie kraju i polityki socjalnej. Może warto byłoby zacząć od zainteresowania się sąsiadem z klatki lub podwórka obok?