Zielony relaks

Morze, jeziora, góry, lasy – na urlop zazwyczaj wybieramy się na łono natury. Dlaczego kontakt z przyrodą daje odpoczynek?

Środowisko naturalne oddziałuje na nas na wielu poziomach, zaczynając od biologicznego, czyli poprzez substancje wydzielane przez rośliny i różne bakterie, z którymi mamy kontakt. Wpływa też na poczucie relaksu, zmniejszenie napięcia psychicznego, poprawę nastroju i funkcji psychicznych. Powoduje wreszcie doznania estetyczne, np. zachwyt, czy nawet duchowe.

Nie wszyscy wybierają przyrodę; niektórzy jadą na wakacje all inclusive i przebywają głównie przy barze. Jeśli wybieramy naturę, to takie spędzanie czasu będzie nas regenerowało pod każdym względem, ale trzeba w tej naturze pobyć, co wymaga uważności. Nie chodzi przecież wyłącznie o to, by „przelecieć” przez las, ale by jednocześnie zredukować dodatkowe obciążenia. Można przebywać na terenie zielonym i scrollować smartfon, ale wtedy wpływ otoczenia natury na zdrowie będzie ograniczony.

Jak zatem najlepiej skorzystać z kontaktu z przyrodą?

Wymaga to bycia w środowisku naturalnym całym sobą, a nie w jednym miejscu ciałem, a głową w innych sprawach. Wtedy natura będzie wpływała na różne nasze sfery – biologiczną, emocjonalną, psychiczną, powodując poprawę odporności, zwiększenie liczby komórek odpornościowych, redukcję stresu czy nawet regulację poziomu glukozy.

Z mojego doświadczenia wynika, że nawet w lesie wiele osób jest zabieganych albo wykonuje jakieś zadania – liczy kroki czy spalane kalorie. Samo w sobie to nie jest złe, chodzi tylko o to, by skierować uwagę na środowisko, w którym przebywamy, na dźwięki, zapachy, kolory, a nie skupiać się na biciu rekordów czy zaliczaniu zadań. Terapie leśne polegają właśnie na uruchamianiu wszystkich zmysłów w kontakcie ze środowiskiem naturalnym. Samo przebywanie wśród przyrody już trochę nam korzyści przyniesie, ale jeszcze lepiej, gdy skupimy się na „tu i teraz”, zatopimy się w tym otoczeniu.

Nieraz trudno jest skupić się na „tu i teraz” i zupełnie oderwać od codziennych spraw…

Jeśli odciążamy nasz umysł od myślenia o bieżących sprawach, to w sposób naturalny przychodzą różne myśli czy skojarzenia. Ważnym elementem przebywania w środowisku naturalnym może być kontakt z własnym wnętrzem. To może być trudne, gdy pojawiają się ciężkie tematy, smutek czy lęk. Wtedy można skorzystać z obecności innych osób i rozmowy z nimi; przebywać w kontakcie z naturą, ale w środowisku dla nas bezpiecznym.

Z kolei dla osób zadaniowych, które muszą coś robić, dobra jest ornitologia terapeutyczna. W tym przypadku wypatrujemy z lornetką ptaków, czyli wykonujemy jakieś zadanie, a jednocześnie zachodzą w nas procesy zrelaksowania, ćwiczenia funkcji poznawczych, redukcji lęku. Jedna z uczestniczek warsztatów ornitologii terapeutycznej powiedziała, że to świetnie „czyści głowę” ze spraw bieżących, które nas absorbują, ale często nie są kluczowe.

W jaki sposób obserwacja ptaków przekłada się na dobrostan psychiczny?

W kontakcie ze środowiskiem naturalnym istnieje ogólne niespecyficzne oddziaływanie, np. poprzez śpiew ptaków, kolory, powietrze, substancje wydzielane przez rośliny. Są też takie działania specyficzne, jak ornitologia terapeutyczna, zainicjowane wspólną książką z prof. Piotrem Tryjanowskim. Ptaki latają, szybko się poruszają i trzeba mocno skupić uwagę, gdy chcemy je obserwować. To znakomicie odciąga nas od myślenia o bieżących sprawach. Ważne jednak, by nie traktować tych działań zadaniowo, nie iść na rekord, ale cieszyć się z samego obserwowania i poznawania nawet tych zwyczajnych gatunków ptaków. Różni się to od zawodowej obserwacji ptaków, która skupia się raczej na wypatrywaniu rzadkich gatunków.

Dlaczego las jest tak bardzo polecany jako miejsce odpoczynku?

Pewnie dlatego, że jego oddziaływanie jest wszechstronne. Doktor Katarzyna Simonienko, pionierka kąpieli leśnych w Polsce, twierdzi, że las jest całością razem ze swoimi mieszkańcami i dba o nas, np. poprzez substancje wydzielane przez rośliny. Ale równie dobrze można się wybrać na łąkę. Poleca się też tereny niebieskie, czyli zbiorniki wodne: jeziora, morza, stawy.

Na jakim etapie znajdują się badania naukowe dotyczące wpływu przyrody na zdrowie?

Ich liczba zdecydowanie rośnie i przebijają się do głównego nurtu medycyny. Podstawy zostały już opracowane, głównie przez badaczy z Azji – Korei czy Japonii, i te wyniki weszły do oficjalnego obiegu jako jedna z możliwych metod w zakresie zdrowia psychicznego.

Teraz bada się kwestie bardziej szczegółowe, np. to, jak środowisko naturalne wpływa na uwagę, na poziom odczuwania stresu czy lęku. Sporo badań dotyczy wpływu biologicznego, takiego jak zmniejszenia wzbudzenia jądra migdałowatego, które odpowiada za uczucie lęku, uaktywnienie układu współczulnego, wydzielanie neuroprzekaźników związanych z poprawą samopoczucia, przywracanie regulacji emocjonalnej. Istnieje też coraz więcej badań na temat kąpieli leśnych jako skutecznej metody w zakresie zdrowia psychicznego.

Wpływ natury na człowieka to kwestia naukowa, ale niektóre wypowiedzi na ten temat są podszyte jakąś ideologią czy filozofią, np. mówią o Matce Ziemi.

Zgadzam się. To są pewne założenia, które mają określać sposób przebywania w przyrodzie. Nie warto sobie ich narzucać, jeśli ich nie czujemy.

A jak zapewnić sobie codzienny kontakt z naturą, mieszkając w mieście?

Spotykamy się na warszawskim Ursynowie, w dzielnicy stosunkowo zielonej. W środowisku miejskim można wybierać miejsca bardziej zielone i zwracać większą uwagę na przyrodę. Nawet tutaj, w środku miasta, są różne ptaki na krzakach przy wejściu do metra. A na tzw. patelni, czyli przy wejściu do stacji metra Centrum, słowik tak wspaniale śpiewał w tym roku, że ludzie stawali i słuchali. Tam była też akcja z pokrzewką aksamitną, którą tam zauważono. Ludzie z całej Polski zjeżdżali się, by zobaczyć ten sporadycznie pojawiający się w Polsce gatunek ptaka dokładnie w środku wielkiego miasta.

Warto poszukać parków miejskich, przejść się wzdłuż zielonej ulicy. Badania z Lipska w Niemczech pokazały, że zieleń miejska poprawia samopoczucie mieszkańców, a tam, gdzie było jej więcej, spadło zużycie leków przeciwdepresyjnych w okolicznych aptekach. Dlatego zieleń miejska jest tak istotna. Zielone strefy są też tworzone na lotniskach. Powszechne metody to stawianie kwiatów, tapety przyrodnicze na ścianach, puszczanie nagrań z dźwiękami natury.

Czy można określić zalecaną częstotliwość spacerów po lesie czy innych terenach zielonych dla naszego zdrowia?

Istnieją zalecenia, ale każda ilość będzie korzystna. Jestem ostrożny z takimi szczegółowymi wskazówkami, bo jeśli powiem, że to ma być np. pół godziny trzy razy w tygodniu, to dla osób zabieganych będzie to trudne, nawet niemożliwe, i w ogóle z tego zrezygnują.

Potrzebę kontaktu z naturą mamy zapisaną w genach?

Był taki moment zachłyśnięcia się budowaniem wielkich osiedli, zakładów przemysłowych, przeprowadzkami do miasta, po czym okazało się, że ludzie zaczynają chorować na cukrzycę, choroby kardiologiczne czy cywilizacyjne. Na własnej skórze przekonaliśmy się, że potrzebujemy kontaktu z przyrodą.