Modlitwa 5D

Biblia mówi nam o drodze Zbawiciela na Golgotę dość dużo. Jednak wiara wielu pokoleń domagała się uzupełnienia jej o stacje powstałe w oparciu o „pobożną wyobraźnię” minionych wieków. Wyobraźnia ta znajdowała zakorzenienie w ukształtowaniu Świętego Miasta oraz w ludzkiej naturze, która domaga się zrozumienia nie tylko przez intelekt, ale też przez doświadczenie. Drogę krzyżową można nazwać swoistą „modlitwą 5D”: angażuje umysł, wzrok, wyobraźnię, uczucia i ciało.

Dziś mamy różne wersje tego nabożeństwa. Najbardziej znana, zawierająca stacje biblijne i apokryficzne, rozpowszechniła się w XVII i XVIII w. Jan Paweł II w 1991 r. zaproponował biblijną drogę krzyżową, której stacje biorą się tylko z Pisma Świętego.

NOWA JEROZOLIMA

Korzenie nabożeństwa drogi krzyżowej sięgają starożytności. Po 70 r., kiedy Rzymianie zniszczyli Jerozolimę, zobaczenie i dotknięcie miejsc związanych z życiem, śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa było utrudnione. Dodatkowo chrześcijanie, na których spadały kolejne fale prześladowań, nie mogli otwarcie pielgrzymować do świętych miejsc.

Sytuacja zmieniła się w IV w., wraz z dojściem do władzy cesarza Konstantyna. Drogi do Ziemi Świętej otworzyły się dla pielgrzymów. Dzięki matce cesarza św. Helenie, która udała się do Palestyny, aby odnaleźć i uporządkować najważniejsze dla chrześcijan miejsca, możemy i dziś podróżować jej śladami, idąc równocześnie śladami Chrystusa. Jednym z nich było miejsce ukrzyżowania i zmartwychwstania. Cesarzowa Helena odnalazła krzyż Chrystusa 13 lub 14 września 327 r. Kazała w tym miejscu wystawić dwa kościoły: Męczenników (Martyrium) i Zmartwychwstania (Anastasis). Oba konsekrowano 13 września 335 r. Inna pątniczka, Egeria, w pamiętniku z podróży do Ziemi Świętej (w latach 381–384) wskazuje na znaczenie tego wydarzenia: „Rocznica poświęcenia tych świętych kościołów jest obchodzona z całą czcią, bo i Krzyż znaleziono tego samego dnia”.

Jest to symboliczna data dla kształtowania się pobożności związanej z męką Chrystusa. Relikwie Krzyża Świętego otaczano czcią. Pielgrzymi udający się, aby oddać im cześć, przechodzili również jerozolimskimi drogami, by rozmyślać o Chrystusie, który kilkaset lat wcześniej też nimi szedł. Pobożność ludowa mieszała się ze znanymi z Ewangelii fragmentami pasji Chrystusa. Tworzyły się zręby drogi krzyżowej, z łaciny – Via Crucis.

W późniejszych wiekach podróżowanie do Ziemi Świętej ciągle bywało trudne. Jerozolima była regularnie najeżdżana i niszczona. Receptę znaleźli franciszkanie, którzy od 1217 r. byli obecni w Ziemi Świętej. Dla propagowania kultu męki Chrystusa przenieśli do Europy zwyczaj pobożnego wędrowania według porządku stacyjnego, tak jak w Jerozolimie. Miejsca takie nazywano dróżkami jerozolimskimi, a potem kalwariami (od łac. Calvaria, hebr. Golgota). Lokowano je zazwyczaj na terenie pagórkowatym. Przybycie z pobożną pielgrzymką pozwalało uzyskać odpust, tak jakby podróżowało się do samej Jerozolimy. W całej Europie powstało prawie 2 tys. kalwarii. Ostatecznie zwyczaj przeżywania Męki Pańskiej upowszechnił się w całej Europie, by w XVII w. przyjąć dzisiejszą formę czternastu stacji.

BLISKO LUDZI

„Część obecnych stacji ma swoje odzwierciedlenie w Ewangelii i swoje topograficzne umiejscowienie. Wśród nich są: I – skazanie na śmierć, II – wzięcie krzyża, V – pomoc Szymona z Cyreny, VIII – spotkanie niewiast, X – obnażenie z szat, XI – przybicie do krzyża, XII – śmierć na krzyżu, XIII – zdjęcie z krzyża, XIV – złożenie do grobu. Natomiast pozostałe stacje to owoc tradycji” – stwierdził dla PAP liturgista ks. Andrzej Hładki.

Wyrazem pobożności ludowej są stacje: III – pierwszy upadek, IV – spotkanie z Maryją po drodze, VI – Weronika, VII – drugi upadek, IX – trzeci upadek. Pojawienie się tych stacji świadczy o bogactwie pobożności pasyjnej, która wiązała się z autentyczną miłością do cierpiącego Zbawiciela. Pobożność pasyjna – skoncentrowana na przeżywaniu męki Chrystusa – szczególnie mocno dochodziła do głosu w czasach średniowiecza. W stacjach apokryficznych możemy zobaczyć treści podkreślające intensywność cierpienia wyczerpanego wysiłkiem Chrystusa (trzy upadki) czy piękno miłości okazanej przez współcierpiącą Matkę oraz odważną Weronikę wycierającą chustą twarz Zbawiciela. W tych stacjach przejawiało się wezwanie do współczucia Jezusowi, a także naśladowania Jego wytrwałej miłości, dla której niestraszny był ciężar krzyża. Upadki Jezusa z jednej strony i spotkania z Maryją i Weroniką z drugiej – pozwalały wydobyć dramaturgię drogi krzyżowej, w której momenty trudne miały być przeplatane momentami wytchnienia. Takie odczytanie Męki Chrystusa z pewnością było bliskie wrażliwości ludzi odwiedzających kalwaryjskie dróżki czy później odprawiających nabożeństwo w kościołach.

MĄDROŚĆ BIBLII

Biblijna droga krzyżowa, poprowadzona przez św. Jana Pawła II w 1991 r., również zawiera czternaście stacji, które zabierają nas w wyobraźni do starożytnej Jerozolimy. Są to: I – Jezus w ogrodzie Oliwnym, II – Jezus zdradzony przez Judasza, III – Jezus skazany przez Sanhedryn, IV – Piotr wypiera się Jezusa, V – Jezus sądzony przez Piłata, VI – Jezus biczowany i koronowany cierniem, VII – Jezus bierze krzyż na swe ramiona, VIII – Szymon z Cyreny pomaga nieść krzyż Jezusowi, IX – Jezus spotyka niewiasty jerozolimskie, X – Jezus przybity do krzyża, XI – Jezus obiecuje swoje królestwo żałującemu łotrowi, XII – Matka i umiłowany uczeń pod krzyżem, XIII – Jezus umiera na krzyżu, XIV – Jezus zdjęty z krzyża i złożony do grobu. Zatem połowa stacji jest tu innych niż w tradycyjnym nabożeństwie.

W tej formie drogi krzyżowej możemy rozważać mękę Chrystusa w szerszej perspektywie czasowej – bo od momentu cierpienia w Ogrójcu. Pamiętamy scenę Ogrójca z „Pasji” Mela Gibsona czy wcześniejszą relację mistyczki Anny Katarzyny Emmerich: Ogród Oliwny był miejscem walki duchowej Jezusa ze złym duchem. Jezus daje nam w niej przykład siły modlitwy, która pozwala zwyciężać z najtrudniejszymi przeciwnikami. Stacje ukazują również spotkania Jezusa z ludźmi: Piotrem i dobrym łotrem. W obu wypadkach jesteśmy świadkami przemieniającej mocy łaski przebaczenia, udzielanej przez Jezusa ludziom słabym: pierwszemu z Apostołów, który wyparł się swojego Mistrza, oraz zabójcy, który się nawraca w ostatnim momencie swojego życia. Nie brakuje również spotkań dających cierpiącemu Zbawicielowi chwile pocieszenia. W miejscu agonii krzyżowej znajdują się Maryja i Jan – Matka i nowy Syn Matki. „Testament z krzyża” daje nadzieję na trwanie wspólnoty uczniów Jezusa, którą Mistrz powołuje niejako na nowo w chwili swojej haniebnej śmierci.

ŻYWE EMOCJE

Bogactwo nabożeństwa drogi krzyżowej – czy to w wersji ze stacjami apokryficznymi, czy w zaproponowanej przez Jana Pawła II wyłącznie ze stacjami biblijnymi – polega na ukazaniu Męki Pańskiej w różnych odcieniach. Stacje apokryficzne, takie jak IV – spotkanie z Matką, czy VI – Weronika ocierająca twarz Jezusowi, dzieją się blisko, wśród wędrującego tłumu. Stacje biblijne niosą w sobie właściwą dla tekstu natchnionego mądrość, która przejawiała się w dystansie do nadmiernej swojskości.

Obie formy drogi krzyżowej, tak jak Gorzkie żale czy tajemnice bolesne Różańca, pozwalają spojrzeć w twarz umęczonemu Zbawicielowi. Może jeszcze bardziej niż ludzie średniowiecza potrzebujemy modlitwy, w której nie braknie żywych emocji?