Tysiąc lat relacji

Tytułowe stulecie stało się pretekstem do syntetycznego omówienia – przez kilku autorów, także duchownych – całego tysiąclecia wzajemnych relacji łączących Rzeczpospolitą z Rzymem, jak przez wieki mówiono nad Wisłą o stolicy papiestwa. Ze świadomością, że te relacje jak nic innego dają nam miejsce w szeregu państw wolnego świata.

Już Dagome iudex, niezwykły dokument pierwszego polskiego władcy, księcia Mieszka, podkreślał siłę wzajemnych więzów. Związków tych nie zdołały nawet zanegować władze komunistyczne, choć w 1966 roku podjęły karkołomną próbę zmanipulowania obchodów tysiąclecia państwa polskiego, które przecież od chrześcijaństwa formalnie się zaczęło.  To nowe państwo stało się dla Stolicy Apostolskiej ostoją, z którą wiązane były konkretne nadzieje: miało być przedmurzem chrześcijaństwa wobec zagrażającej Europie inwazji islamskiej. Polska nadziei nie zawiodła, za to Watykan nie zawsze stawał na wysokości zadania – co w dramatycznym wezwaniu „Polsko, twa zguba w Rzymie” komentował Juliusz Słowacki. Wtedy bowiem papież Grzegorz XVI w miażdżącej dla polskich ambicji i marzeń   encyklice Cum primum potępił powstanie listopadowe jako „bunt i buntowników”. Polska emigracja wiedziała, że stał za tym rosyjski ambasador Grigorij Gagarin, i próbowała sama informować papieża, ale dopiero Pius IX upomniał się o los Kościoła na ziemiach polskich pod rosyjskim zaborem. I coraz więcej Polaków pojawiało się w jego otoczeniu – oraz w Rzymie. Benedykt XV wyraził jednoznaczne wsparcie dla „sprawy polskiej”, a jego następca Pius XI – wcześniej jako Achille Ratti nuncjusz w Warszawie –  Polskę wręcz pokochał. Trzeba też pamiętać, że postawa papieży nie przekładała się na postawy watykańskich urzędników, co widać w czasie walki Prymasa Stefana Wyszyńskiego o niezależne od urzędników relacje. A gdyby nie pontyfikat Jana Pawła II, Polaka z Polski, nie tylko wzajemne stosunki, ale i losy Polski potoczyłyby się zupełnie inaczej! Pasjonujące dzieje!

Księga jest wspaniale zilustrowana dokumentami, mapami i fotografiami.

„Polska – Stolica Apostolska. Z dziejów wzajemnych relacji
w 100. rocznicę odnowienia stosunków dyplomatycznych ”,
pod redakcją Wojciecha Bilińskiego przy współpracy Piotra Samerka (MSZ)
i Huberta Wajsa (Archiwum Główne Akt Dawnych),
MSZ RP, Warszawa 2019