Przerwane milczenie

Podczas pięcioletniej okupacji Niemcy zamordowali tu ponad 20 tys. chorych psychicznie osób, w tym dzieci. Obok Polaków byli Żydzi, Niemcy, Ukraińcy, Litwini, Łotysze i Białorusini.

Eksterminacja zaczęła się od placówek na Pomorzu. Pierwsza grupa chorych ze szpitala psychiatrycznego w Stargardzie Gdańskim została zabita już 22 września 1939 r., choć prawdopodobnie jeszcze wcześniej ze szpitala w Świeciu nad Wisłą. Oba te mordy Niemcy przeprowadzili, zanim zakończyła się kampania wrześniowa. Przy likwidowaniu szpitali psychiatrycznych w Kraju Warty zastosowali nową metodę: trucie tlenkiem węgla. W połowie listopada 1939 r. zbudowali prowizoryczną komorę gazową w Forcie VII w Poznaniu, w której gazowali pacjentów ze szpitala w Owińskach. W styczniu 1940 r. po raz pierwszy użyli samochodów – komór gazowych podczas mordowania pacjentów ze szpitala w Gnieźnie. Otrucie gazem, rozstrzeliwanie, głodzenie, przetrzymywanie w ciężkich warunkach higienicznych doprowadzających do chorób zakaźnych – w taki sposób ginęły osoby z zaburzeniami psychicznymi.

Dr Zdzisław Jaroszewski jako świadek wywózki dzieci ze szpitala w Owińskach w 1939 roku przez lata starał się o zachowanie pamięci o zagładzie chorych. Tę ideę kontynuował Tadeusz Nasierowski, autor wielu książek dotyczących historii psychiatrii, w tym eksterminacji osób z zaburzeniami psychicznymi, oraz przewodniczący Komisji Naukowej Historii Psychiatrii Polskiej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Od roku 2007 dr Nasierowski czyni starania zmierzające do budowy pomnika upamiętniającego tę zagładę. W 2015 r. zawiązał się komitet budowy.

– Budowa pomnika to pierwszy krok do zwrócenia godności oraz pamięci tym, którym je odebrano. Jest to także zwrócenie uwagi na poszanowanie ludzi chorych psychicznie – mówi Tadeusz Nasierowski. Pomnik ma stanąć w Warszawie, na terenie dawnego Szpitala św. Jana Bożego u zbiegu ulic Bonifraterskiej i Sapieżyńskiej, gdzie mieścił się znany szpital dla osób chorych psychicznie. Około 300 pacjentów i osób z personelu Niemcy rozstrzelali w Powstaniu Warszawskim.

Jak piszą w apelu członkowie komitetu, „zagłada psychicznie chorych była dla nazistów rodzajem zbrodniczego laboratorium, w którym mogli testować metody zabijania zastosowane później wobec innych. Nieprzypadkowo wybrali tych z nas, którzy egzystowali na marginesie społecznej uwagi albo wręcz poza nim. Hitlerowski system skalkulował ich wartość i określił przeznaczenie. Dlatego chcemy nie tylko przypominać, ale również ostrzegać: zapomnienie, lekceważenie, uprzedmiotowienie, poniżenie to kolejne szczeble przerażającej drabiny, na której szczycie lokuje się unicestwienie. Mówmy głośno i otwarcie: Nikt nie ma prawa decydować o wartości ludzkiego życia! Wymóg szacunku dla godności ludzkiej to imperatyw, który trzeba wspierać i przez cały czas umacniać. Żaden człowiek nie może być dla nas gorszym od innych przez to, że jest »zbyt chory«, »zbyt stary« czy »zbyt inny« kulturowo, obyczajowo lub narodowościowo”.

Budowę pomnika można wspomóc, wpłacając fundusze na konto:
66 1020 1068 0000 1202 0265 1446
konto ZG PTP Warszawa / (Nr zbiórki: 2015/725/KS)
Szczegóły: www.przerwane-milczenie.pl