Trwa proces wyjaśniania w Kościele w Polsce rzekomych lub potwierdzonych zaniedbań biskupów w sprawach dotyczących wykorzystywania seksualnego osób małoletnich przez osoby duchowne. Ostatnią z nich jest rezygnacja abp. Andrzeja Dzięgi z urzędu arcybiskupa metropolity szczecińsko-kamieńskiego.
W czerwcu 2016 r. papież Franciszek w motu proprio „Come una madre amorevole” przewidział karanie biskupów i przełożonych zakonnych w sytuacjach, kiedy udowodni się im ukrywanie sprawców seksualnego wykorzystywania osób małoletnich. A następnie szczegółowe procedury zostały zdefiniowane w motu proprio „Vos estis lux mundi” (VELM), obowiązującym od 1 czerwca 2019 r.
Zgodnie z tym prawem każda osoba duchowna oraz konsekrowana, która posiada wiarygodną informację o możliwości popełnienia takich zaniedbań przez biskupa, jest zobowiązana do zgłoszenia tego jego metropolicie albo Stolicy Apostolskiej, bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela papieskiego w danym kraju Zgłoszenia może także dokonać osoba świecka.
Metropolita, do którego skierowano zawiadomienie, prosi właściwą dykasterię o powierzenie mu zadania rozpoczęcia dochodzenia. Właściwymi dykasteriami do rozpatrywania kwestii dotyczących biskupów i wyższych przełożonych zakonnych są: Kongregacja Nauki Wiary, Kongregacja ds. Biskupów, Kongregacja ds. Życia Konsekrowanego, Kongregacja ds. Duchowieństwa bądź Kongregacja Ewangelizacji Narodów. Informowany jest również Sekretariat Stanu. W przypadku jeśli osobą oskarżaną jest metropolita, dochodzenie prowadzi najstarszy nominacją biskup jednej z diecezji sufraganalnych bądź inna osoba wskazana przez Stolicę Apostolską.
Dykasteria watykańska najpóźniej w ciągu 30 dni od otrzymania pierwszego zawiadomienia ma dostarczyć metropolicie stosowne instrukcje dotyczące trybu postępowania w konkretnym przypadku. Może też powierzyć dochodzenie osobie innej niż metropolita. Co 30 dni metropolita przesyła dykasterii kompetentnej raport o postępie dochodzenia. Dochodzenia powinny być zakończone w terminie 90 dni lub w terminie wskazanym w instrukcjach dykasterii Stolicy Apostolskiej. Po zakończeniu dochodzenia metropolita przesyła dokumenty do dykasterii właściwej wraz ze swoim votum, czyli rodzajem własnej opinii. Jego uprawnienia ustają wraz z zakończeniem dochodzenia. Metropolita informuje o wyniku dochodzenia osobę poszkodowaną, lub jej prawnych przedstawicieli.
Wyrok skazujący bądź uniewinniający w każdej takiej sprawie należy do Stolicy Apostolskiej.
Z dostępnych informacji wiadomo, że pierwsze postępowanie kanoniczne wobec polskiego biskupa po opublikowaniu „Vos estis lux mundi” zostało wszczęte wobec bp. Jana Szkodonia, biskupa pomocniczego archidiecezji krakowskiej. Poinformowała o tym Nuncjatura Apostolska w komunikacie z 12 lutego 2020 r. Kobieta zarzuciła biskupowi, że molestował ją seksualnie jako 15-letnią dziewczynę przed ok. 20 laty.
23 lipca 2021 r. Nuncjatura Apostolska w Polsce poinformowała, że Stolica Apostolska w następstwie formalnego zgłoszenia przeprowadziła proces karno-administracyjny dotyczący rzekomego wykorzystania seksualnego osoby małoletniej przez bp. Jana Szkodonia. Po dokładnej analizie zebranych materiałów dowodowych i po przesłuchaniu powołanych świadków, wina bp. Szkodonia nie została udowodniona (non constat). W toku postępowania stwierdzono natomiast nierozważne zachowanie biskupa wobec małoletniej, polegające na przyjmowaniu jej w prywatnym mieszkaniu bez obecności jej rodziców, pozostających od lat w znajomości z biskupem. Biskupowi wymierzona została pokuta, polegająca na trzymiesięcznych rekolekcjach zamkniętych, uznana za odbytą w trakcie niepodejmowania przez niego posługi biskupiej podczas pozostawania w odosobnieniu od lutego 2020 r.
– Nie wiemy o wszystkich zgłoszeniach czy postępowaniach prowadzonych zgodnie z VELM – informuje ks. Piotr Studnicki, kierownik biura Delegata KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży. Przez sekretariat Prymasa i Biuro Delegata KEP zostało przekazanych do Stolicy Apostolskiej osiem spraw. Ponadto Ksiądz Prymas po filmie braci Sekielskich zgłosił sprawę biskupa kaliskiego Edwarda Janiaka. Kongregacja ds. Biskupów 26 maja 2020 r. upoważniła abp. Stanisława Gądeckiego jako metropolitę poznańskiego do przeprowadzenia dochodzenia wstępnego w sprawie zasygnalizowanych zaniedbań biskupa kaliskiego na szkodę osób małoletnich. Dochodzenie wstępne zostało zakończone 12 lipca, a jego wyniki przekazane do Stolicy Apostolskiej. 17 października 2020 papież Franciszek przyjął rezygnację biskupa kaliskiego Edwarda Janiaka, a władzę w diecezji jako administrator sede vacante (do czasu mianowania biskupa diecezjalnego) sprawował metropolita łódzki abp Grzegorz Ryś. 25 stycznia 2021 r. nowym biskupem kaliskim został bp Damian Bryl.
29 marca 2021 r. komunikat w sprawie już wówczas biskupa seniora Edwarda Janiaka wydała Nuncjatura Apostolska. Poinformowała w nim o przeprowadzonym zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego i motu proprio "Vos estis lux mundi" postępowaniu dotyczącym "sygnalizowanych zaniedbań bp. Edwarda Janiaka w sprawach nadużyć seksualnych popełnionych przez niektórych duchownych wobec osób małoletnich, oraz innych kwestii związanych z zarządzaniem diecezją". W wyniku zakończonego dochodzenia Stolica Apostolska podjęła w stosunku do biskupa następujące decyzje: nakaz zamieszkania poza diecezją kaliską, zakaz uczestniczenia w jakichkolwiek publicznych celebracjach religijnych lub spotkaniach świeckich na terenie diecezji kaliskiej oraz nakaz wpłaty z osobistych funduszy odpowiedniej sumy na rzecz „Fundacji św. Józefa”, z przeznaczeniem na działalność prewencyjną i pomoc ofiarom nadużyć. Bp Edward Janiak zmarł 23 września 2021 r.
26 sierpnia 2020 r. abp Wiktor Skworc (metropolita katowicki w latach 2011-2023, biskup tarnowski w latach 1998–2011) - który został przez ks. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego oskarżony o przeniesienie za granicę podlegającego mu księdza pedofila Stanisława P. – sam zwrócił się do abp. Marka Jędraszewskiego jako metropolity krakowskiego, aby przekazał Kongregacji ds. Biskupów prośbę o przebadanie i wyjaśnienie tej sprawy.
9 lipca 2021 r. archidiecezja krakowska poinformowała, że Stolica Apostolska zakończyła dochodzenie dotyczące sygnalizowanych zaniedbań hierarchy w prowadzeniu spraw o nadużycia seksualne na szkodę osób małoletnich ze strony dwóch podległych mu duchownych diecezji tarnowskiej. Po zakończeniu dochodzenia i w związku ze swoimi wcześniejszymi oświadczeniami abp Wiktor Skworc złożył rezygnację z członkostwa w Radzie Stałej KEP oraz z funkcji przewodniczącego Komisji ds. Duszpasterstwa KEP. Zobowiązał się też wesprzeć finansowo – z prywatnych środków – wydatki diecezji tarnowskiej związane ze sprawami wykorzystania seksualnego oraz poprosił o wyznaczenie arcybiskupa koadiutora, którym w grudniu 2021 r. został abp Adrian Galbas. Tenże 31 maja 2023 r. decyzją papieża Franciszka zastąpił abp. Skworca na urzędzie arcybiskupa metropolity katowickiego.
Co? Gdzie? Kiedy?
