Najliczniejsze zgromadzenia męskie w Polsce to franciszkanie, salezjanie i franciszkanie konwentualni; a żeńskie to: służebniczki starowiejskie, elżbietanki, szarytki i nazaretanki.
W piątek, 2 lutego, w Święto Ofiarowania Pańskiego, Kościół obchodzi Światowy Dzień Życia Konsekrowanego.
Mniej osób, więcej dzieł
Istnieje wiele form życia konsekrowanego: instytuty czynne, zakony kontemplacyjne, stowarzyszenia życia apostolskiego, świeckie instytuty życia konsekrowanego i indywidualne formy życia konsekrowanego.
W ostatnim ćwierćwieczu w Polsce grupa osób konsekrowanych zmniejszyła się o jedną czwartą, ale jednocześnie liczba dzieł zakonnych wzrosła ośmiokrotnie.
Osoby konsekrowane modlą się, ewangelizują i służą potrzebującym w kraju i na misjach. Zajmują się m.in. działalnością opiekuńczo-wychowawczą, dobroczynną, edukacją, pomocą dzieciom i młodzieży, pracą w mediach. Specyfiką zgromadzeń męskich w Polsce jest prowadzenie parafii.
Do polskich instytutów życia konsekrowanego należą obecnie 29 143 osoby. Jeszcze w 1997 r. było to 39 605 osób, a więc w ciągu ćwierćwiecza nastąpił spadek o 26,5 proc.
Przyczyny spadku powołań są dość wnikliwie zdiagnozowane – wskazuje się tu kryzys rodziny, która nie przekazuje wiary, zapaść demograficzną, różnorodność możliwych dróg spełnienia zawodowego, indywidualizm, brak postawy służby i troski o innych czy w końcu negację istnienia Boga i odrzucenie Kościoła. Barierą bywają także trudy życia zakonnego.
Istotny czynnik to też problemy w samym Kościele, które odstręczają część młodych ludzi od obierania drogi zakonnej, np. przypadki wykorzystywania seksualnego małoletnich.
Blisko najbardziej potrzebujących
W 1997 r. zgromadzenia zakonne w naszym kraju prowadziły łącznie ok. tysiąca dzieł, a dziś mają ich ponad 8200.
Po upadku komunizmu w 1989 r. zakony odzyskały budynki zagrabione w okresie komunistycznym, którym najczęściej przywracały pierwotne funkcje zgodnie ze swoim charyzmatem, m.in. edukacyjne, wychowawcze czy opiekuńcze. Jednocześnie zgromadzenia odpowiadały na nowe potrzeby, tworząc np. przytuliska dla bezdomnych, kuchnie dla ubogich, ośrodki dla narkomanów i chorych na AIDS, domy opieki dla samotnych matek czy okna życia.
W ostatnim czasie takim wyzwaniem jest wsparcie Ukraińców, dla których zakony otworzyły swoje klasztory w Polsce i którym niosą olbrzymią pomoc materialną na Ukrainie.
W czasie pandemii zakony z oddaniem zaangażowały się też w opiekę nad osobami chorymi na COVID-19, zwłaszcza w podeszłym wieku, znajdującymi się w ich ośrodkach. Siostry zakonne zapłaciły za to bardzo wysoką cenę – aż 85 z nich zmarło.
Zakonne placówki są znane z tego, że zapewniają opiekę nie tylko profesjonalną, lecz także pełną zaangażowania i miłości. Dlatego np. domy starców czy specjalistyczne ośrodki dla niepełnosprawnych prowadzone przez zakony cieszą się bardzo dobrą opinią.
Zakony w swojej pracy chętnie sięgają po nowoczesne metody. Przykładem może tu być ewangelizacja przez media na blisko 1200 portalach internetowych i ponad 670 profilach na Facebooku i Twitterze.
Mnisi, zakonnice, dziewice konsekrowane, pustelnicy…
Istnieje wiele form życia konsekrowanego. Łączy je praktykowanie rad ewangelicznych przez tzw. profesję. Są to śluby czystości, ubóstwa i posłuszeństwa składane publicznie na ręce przedstawicieli Kościoła, co określa się mianem konsekracji.
Czym różni się zakon od zgromadzenia? Rozróżnienie ma charakter historyczny. Członkowie zakonów składają tzw. śluby uroczyste, które pociągają za sobą skutki prawne, na przykład utratę praw własności czy nieważność małżeństwa zawartego w czasie obowiązywania ślubów. Formę zakonów mają wspólnoty powstałe w dawnych wiekach, np. dominikanie, franciszkanie i ich żeńskie odpowiedniki.
Natomiast w zgromadzeniach zakonnych składane są tzw. śluby proste, które nie mają skutków prawnych. Zgromadzenia zakonne to m.in. albertyni i albertynki, marianie, loretanki oraz niepokalanki. Rozróżnienie to zostało zniesione w Kodeksie prawa kanonicznego z 1983 r., w którym zakony i zgromadzenia zostały nazywane instytutami życia zakonnego. Dawne nazwy zwyczajowo bywają jednak używane do tej pory.
Najbardziej znane są instytuty czynne. Ich cechami charakterystycznymi są: życie we wspólnocie, realizacja charyzmatu, modlitwa oraz prowadzenie działalności apostolskiej i misyjnej. Stanowią zdecydowaną większość wspólnot zakonnych w Polsce. Część z ich członków nie nosi habitów.
Inną formą życia konsekrowanego są zakony kontemplacyjne. Ich członkowie, nazywani mnichami i mniszkami, poświęcają życie na kontemplację Boga. Skupiają się na modlitwie i prowadzą życie w samotności i milczeniu. Do zakonów kontemplacyjnych należą np. męskie: benedyktyni i kameduli, oraz żeńskie: karmelitanki i wizytki.
Kolejną formą życia konsekrowanego są stowarzyszenia życia apostolskiego. Są one powołane do realizacji określonego celu apostolskiego lub misyjnego, wskazanego przez ich konstytucje. Członkowie tych stowarzyszeń nie składają ślubów publicznych, ale żyją we wspólnocie i razem pracują. W Polsce tę formę mają księża misjonarze, pallotyni, filipini czy siostry miłosierdzia (szarytki).
Stosunkowo nową formą życia zakonnego są świeckie instytuty życia konsekrowanego. Ich członkowie składają śluby, ale mieszkają samotnie albo przy rodzinie i nie noszą zewnętrznych oznak konsekracji. Starają się przekazywać ducha Ewangelii w miejscu, w którym żyją, np. w pracy. Zwracamy się do nich: „pan”, „pani”. W Polsce do takich instytutów należą: Instytut Prymasa Wyszyńskiego, założony przez ks. Franciszka Blachnickiego Instytut Niepokalanej Matki Kościoła oraz Instytut Świecki Chrystusa Króla (męski i żeński).
W naszym kraju mieszkają też osoby praktykujące indywidualne formy życia konsekrowanego. Jest ich zdecydowanie mniej, ale w sumie to ok. 800 osób obecnych we wszystkich diecezjach. Ich liczba dynamicznie wzrasta, np. tylko w ciągu ostatniego roku o ok. 100 osób.
Wśród nich są dziewice konsekrowane. To kobiety niezamężne, które składają na ręce biskupa ślub czystości i postanawiają nadal żyć w świecie w takim stanie, wyrażając w ten sposób całkowite oddanie się Bogu. Ta forma poświęcenia się Bogu znana była już w starożytności.
Obecnie w Polsce mamy 398 dziewic konsekrowanych. Jest to jedyna forma życia konsekrowanego, którą mogą praktykować wyłącznie kobiety – pozostałe są dostępne obydwu płciom.
Wdowy i wdowcy konsekrowani to osoby, które żyły w małżeństwie sakramentalnym i owdowiały. Po odpowiednim przygotowaniu składają na ręce biskupa ślub czystości i oddają się modlitwie oraz służbie Kościołowi. W Polsce jest 396 wdów konsekrowanych i tylko jeden wdowiec.
Indywidualne życie zakonne prowadzą pustelnicy i pustelnice. Ta tradycja również wywodzi się ze starożytności i obecnie się odradza. Pustelnicy składają śluby życia według trzech rad ewangelicznych, a ich bezpośrednim opiekunem jest biskup diecezjalny. Poprzez życie spędzane na modlitwie i w oderwaniu od świata wskazują najważniejsze powołanie, jakim jest nieustanne przebywanie z Bogiem. W Polsce jest osiem pustelnic i jeden pustelnik.
Co? Gdzie? Kiedy?
