Swojskie lata Pawlaka

Znakomity i popularny aktor Artur Żmijewski podjął się karkołomnego zadania. Zrealizował film o młodzieńczych losach Pawlaka i Kargula, bohaterów słynnych komedii „Sami swoi” (1967), „Nie ma mocnych” (1974) i „Kochaj albo rzuć” (1977) w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego. Chęciński wraz ze scenarzystą Andrzejem Mularczykiem jako jedni z pierwszych w PRL nakręcili filmy o losach polskiej ludności wypędzonej z Kresów Wschodnich, osiedlonej później na zachodnich Ziemiach Odzyskanych. Akcja „Samych swoich” rozgrywała się kilkanaście lat po wojnie, kiedy Pawlak i Kargul stale toczyli sąsiedzkie awantury, a ich dorastające dzieci nawiązywały przyjazne kontakty.

Natomiast wydarzenia w filmie „Sami swoi. Początek” rozgrywają się w latach 1913–1945, kiedy Pawlak i Kargul dorastają w małej wiosce na Podolu. Autorzy obrazu głównym bohaterem uczynili młodego Pawlaka, który od czasów dzieciństwa musiał dawać sobie radę w burzliwych okresach historycznych, kiedy to Podole kilkakrotnie stawało w ogniu wojen, okupacji i niepokojów wewnętrznych. Adam Bobik gra młodego Pawlaka, naśladując komediowy styl chodzenia, mówienia i mimikę niezapomnianego Wacława Kowalskiego. Bobik niemal cały czas jest na ekranie, grany przez niego bohater wciąż biega zafrasowany, kombinując, jak wyjść z kolejnych opresji, pomóc rodzinie, dokuczyć sąsiadowi Kargulowi i znaleźć kandydatkę na żonę. Umie nawet przekonująco kłamać w dobrej wierze, niezachwianie wierząc w swój spryt. Staje się więc kimś w rodzaju skrzyżowania wiejskiego cwaniaka z pewnego rodzaju miejscowym wybawicielem. W ten sposób skonstruowany film wygląda na zmontowany cykl kolejnych scenek rodzajowych i zabawnych skeczy z życia dawnej kresowej wsi, przez co akcja utworu poważnie się rozłazi. Sceny komediowe przeplatają się tu z dramatycznymi, szczególnie ujęcia z czasów wojennej okupacji polskich Kresów przez wojska niemieckie i sowieckie. Można zatem potraktować ten film jako przegląd najważniejszych wydarzeń z historii wschodniej Polski pierwszej połowy XX w.

Biorąc to wszystko pod uwagę, należy zadać pytanie: jaki jest ogólny wydźwięk i wymowa filmu Artura Żmijewskiego? Jak zostały ukazane wspomniane wydarzenia? Kto na ekranie jest wrogiem Polaków, a kto pokrzywdzonym? Scenariusz Andrzeja Mularczyka (którego wuj pochodził z Kresów) obfituje w liczne akcenty proukraińskie. Miejscowa piękna Ukrainka czuje się pokrzywdzona i odrzucona przez Pawlaka, który żeni się z inną dziewczyną. Ale najważniejszy jest fakt, że nie widzimy na ekranie bojowników UPA (z wyjątkiem niejasnych dwóch scen), mordujących Polaków na Kresach w latach 1939–1945. Problem ludobójstwa Polaków przez nacjonalistów ukraińskich w filmie nie istnieje. W tym sensie utwór ten jest politycznie poprawny w dzisiejszym rozumieniu stosunku większości polskich elit do Ukrainy.

„Sami swoi. Początek”. Polska, 2024. Reżyseria – Artur Żmijewski. Wykonawcy: Adam Bobik, Karol Dziuba, Paulina Gałązka, Weronika Humaj, Mirosław Baka, Zbigniew Zamachowski, Adam Ferency, Anna Dymna i inni. Dystrybucja – Next Film