Kiedy tylko ktoś publicznie zabiera głos w obronie wartości chrześcijańskich, zaraz podnoszą się głosy o zagrożeniu dla neutralności światopoglądowej. Jak to właściwie jest z katolikami i polityką?
Odpowiedź znajdziemy w adhortacji Jana Pawła II Christifideles laici. Papież jasno stwierdza, że katolicy mają moralny obowiązek zajmowania się polityką. Oczywiście nie oznacza to, że każdy natychmiast powinien zapisać się do partii politycznej. Polityka jest tu definiowana szerzej, jako poczucie odpowiedzialności za życie społeczne. Katechizm Kościoła katolickiego precyzuje, że wierni mają trojakie obowiązki wobec państwa: udział w wyborach, płacenie podatków i obowiązek obrony ojczyzny. Należy zaznaczyć, że katolicka nauka społeczna inaczej określa sposób wypełniania politycznej odpowiedzialności przez świeckich i przez duchownych. Ważnym dokumentem jest również nota Kongregacji Nauki Wiary o zaangażowaniu politycznym katolików, w której między innymi przypomina się o bezwzględnym obowiązku obrony i promocji wartości niepodlegających negocjacjom, takich jak życie ludzkie od momentu poczęcia do naturalnej śmierci, małżeństwo jako trwały związek jednego mężczyzny i jednej kobiety, prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami.
Czy Kościół wskazuje jakieś obszary, w których polityka i wiara powinny pozostać od siebie niezależne?
Jan Paweł II powiedział, że źle by się stało, gdyby jakieś prawo ściśle religijne stało się prawem państwowym. Prawo ściśle religijne to np. normy dotyczące udzielania sakramentu kapłaństwa, przepisy postne czy prawo liturgiczne. Pomimo jasnego stanowiska Kościoła dochodzi w tym obszarze do nieporozumień. Niektórzy obawiają się, że katolicy, angażując się w politykę, stawiają sobie za cel narzucenie wszystkim obywatelom norm ściśle religijnych. Źródłem nieporozumień jest chyba nieumiejętność odróżnienia wartości religijnych od tych, które ugruntowane są w prawie naturalnym. Prawo do życia czy definicja małżeństwa nie są „wymyślone” przez ludzi wierzących. Są poznawalne rozumem, niezależnie od treści Objawienia. Człowiek – nie tylko wierzący – wzdraga się przed sytuacją ataków na życie niewinnego człowieka czy prób przedefiniowania instytucji małżeństwa.
Jak kwestię neutralności światopoglądowej reguluje polskie prawo i konstytucja?
Konstytucja RP w kontekście relacji państwo–Kościół używa słów „autonomia”, „niezależność” i „współdziałanie”. Nie pada tu termin „neutralność światopoglądowa”. W czasach komunizmu neutralność utożsamiano z odgórną ateizacją obywateli i usuwaniem wszelkich przejawów życia religijnego z przestrzeni publicznej. Aby zaznaczyć chęć zerwania z takim rozumieniem neutralności, zastąpiono je słowem „bezstronność”. Oznacza to, że państwo nie powinno być stronnicze, czyli nie powinno stawać po stronie jakiejś jednej grupy religijnej. Państwo natomiast gwarantuje obywatelom faktyczną możliwość korzystania z wolności religijnej w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym, prywatnym i publicznym oraz instytucjonalnym. Nikt więc nie może być przymuszany do wyboru jakiejś religii. Nikomu także nie wolno zabraniać publicznego jej wyznawania. Można powiedzieć, że gdy chodzi o kwestię indywidualnego wyboru religii, to jest on sprawą prywatną; jeśli zaś chodzi o możliwość życia zgodnie z tym wyborem, to religia jest sprawą publiczną. W kontekście wolności religijnej pojawia się kwestia wolności sumienia i prawa do sprzeciwu sumienia. Konstytucja gwarantuje wolność sumienia, a stosowne ustawy – prawo do sprzeciwu sumienia. Dotyczy to w szczególności służby wojskowej i zawodów medycznych. Prawo do sprzeciwu sumienia oznacza, że pracodawca nie może zmuszać pracownika do podejmowania działań wbrew sumieniu oraz nie może w żaden sposób go karać za korzystanie z tego prawa.
Patrząc na przyznających się do katolicyzmu posłów, widzimy, że wielu konsekwentnie broni chrześcijańskich wartości – ale są i tacy, którzy uznają, że przekonania należy pozostawić za drzwiami sali sejmowej.
W Sejmie nie ma miejsca na wartości ściśle religijne, natomiast katolik ma obowiązek stać na straży wartości wynikających z prawa naturalnego. Broniąc takich wartości jak prawo do życia, w parlamencie powinno się używać innego języka i sięgać po inne argumenty niż w świątyni. W parlamencie jest miejsce przede wszystkim na argumenty, które jest w stanie odkryć prawy rozum.
A jeśli poseł powoła się na Dekalog?
Oczywiście może to zrobić, nie ma przecież prawnego zakazu. Argumenty z Objawienia mogą jednak pełnić funkcję jedynie pomocniczą. Nie należy się spodziewać, że będą one przez osoby niewierzące traktowane ze szczególną uwagą. W parlamencie podejmuje się decyzje w oparciu o innego typu racje, choć nie zawsze są to wyłącznie racjonalne argumenty. Papież Benedykt XVI w Bundestagu zwracał uwagę, że chrześcijaństwo wniosło do polityki zupełnie nową jakość. Chrześcijańscy teologowie – w przeciwieństwie do teologów innych wielkich religii – uznali, że prawo religijne nie powinno stawać się prawem państwowym, a źródeł prawa powinniśmy szukać w naturze i rozumie. Zadanie religii w debacie politycznej polega nie tyle na „dostarczaniu” obiektywnych norm prawego działania, tak jakby nie mogły być one znane niewierzącym, ale na oczyszczaniu tego, co rozum odkrywa swoją naturalną siłą.
Co? Gdzie? Kiedy?
