Quo vadis, młodzieży?

Co charakteryzuje pokolenie, które bierze udział w ostatnich manifestacjach?

To młodzi czerpiący garściami z tego, czego dostarcza społeczeństwo nowoczesne i konsumpcyjne, pozwalające żyć wygodnie oraz dostatnio. Ale współczesny młody człowiek oprócz nauki i pracy zawodowej to także homo ludens – człowiek bawiący się. Socjologowie zauważają, że ostatnie trzy dekady wykreowały nową osobowość, na którą silny wpływ zaczęły wywierać media, internet, film, idole, ale już w mniejszym stopniu autorytety.

Młodzi ludzie identyfikują się z tym, co się aktualnie dzieje i w czym uczestniczą. Po raz pierwszy od wielu lat młodzież odważnie, a przy tym publicznie artykułuje swoje poglądy o tak dużym ładunku niezadowolenia. Buntuje się w sytuacji, kiedy próbuje się jej coś narzucić, a zwłaszcza odebrać wolny wybór. Z badań socjologicznych, które przeprowadzałem, jasno wynika, że jedną z podstawowych oraz wysoko cenionych wartości jest dla młodzieży wolność. Obecne strajki są tego potwierdzeniem, ponieważ młodzi zabierają odważnie głos – co chcę mocno podkreślić: w imię subiektywnie rozumianej wolności – jednocześnie kreśląc własną wizję aksjologicznego i społeczno-politycznego porządku. Chyba zawsze młodzież była w większym stopniu ideowa i emocjonalna niż dorośli. Szok pandemiczny, który jest udziałem wszystkich, jeszcze dodatkowo podsyca emocje oraz bunt młodzieży.

W jakim stopniu zmieniła się świadomość młodzieży w postrzeganiu sacrum i profanum?

Po 1989 roku polskie społeczeństwo, dotychczas tradycyjne, zaczęło się przeobrażać w społeczeństwo nowoczesne, w którym przestał obowiązywać jeden system znaczeń i wartości. Przyczynił się do tego pluralizm społeczno-kulturowy, którego jednym z efektów jest rynek światopoglądowy ze wszystkimi tego następstwami. Znalazło to także swoje przełożenie w postawach wobec tradycji i religii. W konsekwencji mamy sacrum rozproszone, szczątkowe, podważane, a profanum ekspansywne, krzykliwe, modne. To, co święte, przestało budzić respekt i postawę szacunku. Jest to konsekwencja zmiany społecznej, a świadomość kształtują te czynniki, o których wcześniej wspomniałem. Jest to społeczeństwo, w którym trudno oczekiwać kontroli społecznej na wzór tej, jaka była kiedyś. Wszystko zaczyna być płynne, możliwe, dopuszczalne.

Jaki jest stopień religijności młodych ludzi i przywiązania do Kościoła?

W 2017 roku porównano wyniki badań religijności młodzieży z wynikami z lat 1988, 1998 i 2005 i okazało się, że na przestrzeni trzech dekad religijność młodzieży szkolnej i akademickiej uległa zmianie niemal we wszystkich parametrach tego zjawiska. Na przykład w parametrze ideologicznym często kwestionowane są przez młodzież niektóre prawdy wiary. W parametrze praktyk religijnych spada obecność młodych ludzi na Mszy świętej niedzielnej, obniża się znacznie aktywność dotycząca modlitwy. Jeszcze większa różnica ujawniła się w obszarze moralności, mianowicie postaw dotyczących życia rodzinnego i małżeńskiego. Na poziomie deklaratywności mamy do czynienia z religijnością okrojoną, zindywidualizowaną i coraz bardziej sprywatyzowaną. Zaczęto kwestionować misję Kościoła, i to w wielu obszarach jego funkcjonowania. Wśród młodych zachodzi zjawisko, które socjolog religii Franz-Xavery Kaufmann opisał jako odkościelnienie, polegające na obojętności wobec instytucji religijno-kościelnych. Wyraża się to w stwierdzeniu „Jezus tak, Kościół nie”, a to dowodzi rozluźnienia więzi młodych katolików z instytucjami religijnymi. Odnoszę wrażenie, że w Polsce zjawisko to przybiera na sile.

Z czego wynikają trudności w przekazaniu młodzieży wartości chrześcijańskich?

Tradycyjne wychowanie religijne w domu – tak charakterystyczne dla społeczeństwa, w którym dominuje Kościół instytucjonalny – odeszło do przeszłości. Ustny przekaz wiary w komunikacji pomiędzy pokoleniami jest coraz mniejszy, do tego ujawnia się także luka pokoleniowa i brak autorytetów religijnych. Kiedyś rodzice, a zwłaszcza ojcowie, byli ostoją religijności. Mówiło się o wierze ojców. Oddziaływanie rodziców w obszarze socjalizacji religijnej i moralnej zdaje się znacznie zmniejszać. Przykładem może być młodzież żeńska. Z badań socjologicznych wynika, że obecnie wśród żeńskiej części młodzieży widać większe przyzwolenie na zachowania moralne, które są niezgodne z nauczaniem Kościoła katolickiego. Już dosyć dawno zaobserwowano awans edukacyjny kobiet, potwierdzany dyplomami uczelni wyższych, a wyższe wykształcenie jako zmienna niezależna przekłada się statystycznie na niższą religijność.

Co mogłoby odmienić trend odpływu młodych osób od Kościoła?

W obliczu wydarzeń, jakich jesteśmy świadkami, nie można jeszcze twierdzić, że Kościół stracił młodzież. Wśród młodych dostrzegam dużą dozę krytycyzmu, ale też postawę zdystansowania wobec instytucji Kościoła i jednocześnie oczekiwania. To od instytucji kościelnych bardziej niż kiedykolwiek oczekuje się dziś jednoznaczności w poglądach i działaniach. Trzeba odbudować autorytet instytucjonalny Kościoła poprzez pojawienie się autorytetów indywidualnych. Takie osoby były i są – przywołam chociażby przykład ks. Piotra Pawlukiewicza. Potrzeba świadków wiary, a dodatkowo więcej intensyfikacji w działaniach na rzecz wspólnot religijnych i nowej formacji, gdzie sacrum będzie jeszcze bardziej pogłębione. W przeciwnym razie będziemy zmierzać w kierunku Kościoła mniejszościowego.