POWSTAŃCY
1 Księga Machabejska pokazuje odstępstwo i prześladowania jako przyczynę powstania (1 Mch 1-2). Uznaje, że opór zbrojny był jedynym wyjściem. Pobożność wymaga narażenia życia w walce. Postawa pokojowa rozzuchwala wrogów i prowadzi do niepotrzebnych cierpień.Wielu Żydów liczyło na to, że uda się połączyć wierność Bogu z lojalnością polityczną wobec obcych. Niekoniecznie byli zdrajcami. Przebieg wydarzeń pokazał jednak, że się mylili. Obie Księgi Machabejskie przyznają więc słuszność kapłanowi Matatiaszowi i jego synom z Judą na czele, którzy wzniecili zbrojne powstanie przeciwko Grekom z Syrii i rodzimym kolaborantom. Rodzinę tę nazywamy Machabeuszami, od przydomka, jaki nosił Juda – Makabi.
Matatiasz posłuszeństwo Bogu postawił nad posłuszeństwo królowi. Służy za wzór jako człowiek pobożny, gorliwy, dzielny, stanowczy, gotów do poświęceń. Juda Machabeusz był odważnym wodzem, wzorem przywódcy narodu, bohatera walki w słusznej sprawie, a jednocześnie wzorem człowieka pobożnego. Pokładając nadzieję w Bogu, stawiał pomyślnie czoła przeważającym wojskom (1 Mch 3,18-22; 4,30-33). Jego armia praktykowała post i modlitwę przed walką oraz dziękczynienie po zwycięstwie (1 Mch 3,42-53; 2 Mch 8,2-4. 14-15. 29). W przemowach do żołnierzy Juda dzielił się z nimi swą wiarą (1 Mch 3,18-22; 2 Mch 8, 16-20). Pokonawszy wrogów, zadbał o oczyszczenie świątyni i wznowienie kultu (1 Mch 4,36-61; 2 Mch 10,1-9).
Walczących inspiruje wierność Prawu, chęć obronienia narodu i świątyni oraz pragnienie wykorzenienia odstępstwa i obcych kultów (1 Mch 1,27; 3,21.58 itp.). Sprawiedliwość daje zwycięstwo (1 Mch 2,61; 3,18), a zwycięstwo pozwala oczyścić świątynię i żyć zgodnie z Prawem Bożym. Nie usprawiedliwia to czynów okrutnych i zemsty, do których żołnierze na wojnie są skłonni, ale uzasadnia postawę walczących.
Księgi Machabejskie potępiają zatem ustępstwa wobec wroga, który chce pozbawić naród nie tylko niepodległości, lecz także kultury i religii, a tym samym tożsamości i wiary. Sławią odwagę i poświęcenie w obronie wiary i ojczyzny, wierność Bogu aż po ofiarę życia, stanowcze „nie” wobec zuchwałych nieprzyjaciół. Stawiają przed oczyma wyraziste wzory: żołnierza, męczennika i kapłana.
Polacy, broniący wiary i ojczyzny przed bezbożnymi napastnikami, sowietami i hitlerowcami, mogli się tym inspirować. Taki był kiedyś duch obrony Jasnej Góry. Żołnierz broniący słusznej sprawy jest religijnie i moralnie w porządku. W nowszych czasach do powstania machabejskiego szczególnie podobna była Cristiada w Meksyku, samoobrona katolików przed prześladowaniem ze strony rządów laickich.
PYTANIE O PACYFIZM
Takie konsekwencje wiary w Boga, wystąpienia zbrojne, mogą się wydawać sprzeczne z pokojową postawą chrześcijaństwa. Wtedy naukę Ksiąg Machabejskich należałoby uznać za nieaktualną w świetle Nowego Testamentu. Tak jednak nie należy czynić, i to nie tylko dlatego, że same te księgi łączą walkę z męczeństwem i uważają ją za poświęcenie na rzecz Boga i bliźnich. Również nauka Jezusa na ten temat bywa zniekształcana. Nie mówił on, jak w wadliwych przekładach Biblii, żeby się złu nie sprzeciwiać, lecz żeby się mu nie rewanżować (Mt 5,39). To znaczy nie mścić się. Zalecił też obok, obrazowo, nadstawienie drugiego policzka – ale własnego, nie cudzego! Męczeństwo przewyższa walkę, ale bronienie innych pozostaje słuszne.Z kolei miłość do nieprzyjaciół wyraża się najpierw w modlitwie za nich, czyli w trosce o ich zbawienie, a nie w ułatwianiu im grzechu – tak jak miłość wobec dzieci wyraża się nie w pobłażaniu, lecz w wymaganiach. A wreszcie, końcowa księga Nowego Testamentu, Apokalipsa, potępia w ostrych słowach pogańskie i występne rządy, oparte na przemocy. Zapowiada ich klęskę w wyniku interwencji Chrystusa, zwycięskiego wodza zastępów niebieskich.
BÓG MACHABEUSZÓW
Zryw powstańców machabejskich nie był wynikiem nacjonalizmu, choć nacjonaliści żydowscy chętnie się na nich powołują. Na pierwszym miejscu nie stawiali bowiem bytu narodu, który łatwiej można było zabezpieczyć przez polityczne ustępstwa. Służyli Bogu, motywowani wiarą.Księgi przeniknięte są poczuciem zarazem Bożej obecności i nieskończonej wielkości Boga. Dlatego autor 1 Księgi Machabejskiej, wciąż przypominając o Bogu, unika samych słów Bóg oraz Pan (odpowiednik Jahwe). Mowa o Wiecznym, Świętym, Zbawcy Izraela; modlitwy kierowane są do Nieba. Te imiona, i liczne inne, odzwierciedlają wielostronne widzenie Boga. Szczególnym miejscem obecności Boga jest świątynia, a jej odzyskanie po trzech latach walk pojęte jest jako kulminacyjny punkt powstania Machabeuszów oraz decydujące zwycięstwo wiary. Zwycięstwo i zbawienie – nawzajem się przenikające – zależą od woli Bożej. Zwycięstwa wydają się cudem i towarzyszą im nadzwyczajne zjawiska. Bóg objawia się ludziom: i przez historię, i wprost, przez cudowne znaki.
 | Michał Wojciechowski |
Co? Gdzie? Kiedy?
