W naszych czasach wyraźnie straciła na znaczeniu funkcja prymasa Polski. Prymasostwo stało się tytułem honorowym, związanym z arcybiskupstwem gnieźnieńskim. Prymas nie jest już legatem papieskim i prócz przywileju zasiadania z urzędu w Radzie Stałej KEP nie przysługują mu żadne inne uprawnienia, jak tylko te, które przysługują każdemu innemu metropolicie. Nawet w sferze symboli ostatnim, który korzystał z przywileju noszenia kardynalskiej purpury, nie będąc kardynałem, był prymas Henryk Muszyński. Jego następcy, abp Józef Kowalczyk i abp Wojciech Polak, już do tej tradycji nie powrócili.
Codzienna praca gremium KEP między zebraniami plenarnymi, spotkaniami Rady Biskupów Diecezjalnych, Rady Stałej i Prezydium KEP dokonuje się za pośrednictwem Sekretariatu Konferencji Episkopatu oraz wyspecjalizowanych 10 komisji, 12 rad i 18 zespołów, zajmujących się powierzonymi im zadaniami. Są wśród nich komisje zajmujące się sprawami wiary, nauczania i wychowania katolickiego, działalnością charytatywną, ekumenizmem i kontaktami międzyreligijnymi, rady zajmujące się środkami społecznego przekazu, miejscem świeckich w Kościele, problemami rodziny, młodzieży, świata pracy, zespoły dbające o współpracę z episkopatami innych krajów, dialogiem z innymi wyznaniami oraz religiami i wiele innych.
SYNODALNE ŹRÓDŁO
Pierwowzorem dla narodowych i regionalnych konferencji episkopatów były starożytne i średniowieczne synody, które obradowały w sprawach ważnych dla Kościoła partykularnego. W odróżnieniu od soborów powszechnych, które zajmowały się tym, co dotyczyło całego Kościoła. Wskutek doświadczeń historycznych znaczenie synodów nie tylko osłabło, ale też Stolica Apostolska zaczęła podchodzić do nich z dystansem, widząc w nich zagrożenie dla jedności Kościoła. Potem doszła jeszcze obawa przed tworzeniem Kościołów narodowych. Obawy te podnoszone były między innymi wobec Konferencji Episkopatu Polski pod silnym przewodnictwem prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego.
Pozytywny sygnał w sprawie konferencji episkopatów dał Sobór Watykański II. W Dekrecie o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus znalazła się zachęta: „Skoro konferencje biskupów – ustanowione już wśród wielu narodów – dostarczyły dowodów bardziej owocnego apostolstwa, obecny święty Sobór uważa za pożyteczne, aby na całym świecie biskupi tego samego narodu bądź regionu łączyli się w jeden zespół, zbierając się w określonych terminach, aby dzięki wymianie wiedzy i doświadczeń oraz wzajemnemu udzielaniu sobie rad zaistniało święte zespolenie sił dla wspólnego dobra Kościołów” (DB 37). Sobór nie powołał do istnienia konferencji biskupich, ale określił prawne ramy ich działania i zalecił ich utworzenie tam, gdzie jeszcze ich nie było.
Za formalnie najdłużej działającą uznaje się Konferencję Episkopatu Belgii. Pierwsze jej zebranie odbyło się w Malines (Mechelen) 16 listopada 1830 r. Kilkanaście lat później w podobnej formule zaczęli spotykać się biskupi bawarscy, austriaccy, irlandzcy i węgierscy. Polska, a wraz z nią i Kościół w Polsce był wówczas rozdarty między trzech zaborców i takie spotkania polskich biskupów były niemożliwe. Warto jednak wiedzieć, że pierwsze udokumentowane spotkanie collegium episcoporum (kolegium biskupów) obradowało w roku 1789 – jeszcze przed ostatecznym upadkiem I Rzeczypospolitej! Potem spotkania takie dla omówienia najpilniejszych wyzwań duszpasterskich mogły się odbywać tylko w ramach zaboru austriackiego i w czasach Księstwa Warszawskiego. Pragnienie integracji Kościoła na wszystkich ziemiach polskich dojrzewało coraz bardziej w sercach biskupów i księży. Świadczą o tym liczne inicjatywy, jak choćby utworzenie zakopiańskiej Księżówki czy Kolegium Polskiego w Rzymie. Miały one stanowić miejsce spotkania i formacji duchowieństwa z trzech zaborów.
Pierwszy po ponad 130 latach zjazd arcybiskupów, biskupów i administratorów apostolskich posługujących na ziemiach polskich odbył się w Warszawie 11 marca 1917 r. z inicjatywy abp. Aleksandra Kakowskiego. Okazją było stulecie utworzenia archidiecezji warszawskiej. Kolejne spotkanie, już w odrodzonej Polsce, odbyło się też w Warszawie w dniach 10–12 grudnia 1918 r. z udziałem 25 biskupów i arcybiskupów z całego kraju, który wówczas nie obejmował jeszcze Wielkopolski. W okresie międzywojennym Konferencja Episkopatu Polski obradowała zasadniczo dwa razy do roku. W 1939 r. w jej skład wchodziło 41 hierarchów.
Tuż po wojnie Konferencja Episkopatu Polski zebrała się w dniach 26–27 czerwca 1945 r. na Jasnej Górze. Pod nieobecność prymasa Polski kard. Augusta Hlonda obradom przewodniczył abp Adam Sapieha. Następnym zebraniom, z trzyletnią przerwą spowodowaną internowaniem kard. Stefana Wyszyńskiego, przewodniczyli kolejni prymasi. Tak było aż do marca 2004 r.
Wyjątkowe znaczenie Konferencji Episkopatu Polski w świadomości naszego społeczeństwa wynika z naszych szczególnych doświadczeń historycznych i z realiów wyznaniowych w Polsce. W czasach zaborów i sowieckiego zniewolenia Kościół i jego instytucje były często jedynymi ostojami polskości i wolności. W ich głos wsłuchiwano się ze szczególną uwagą. Tym bardziej że głos Kościoła i episkopatu był uznawany za reprezentatywny dla całego społeczeństwa i narodu, który w przytłaczającej większości był katolicki. Ten kapitał wieków coraz trudniej przychodzi nam dzisiaj ocalić.
Co? Gdzie? Kiedy?
