rozmawiał Tomasz Królak / Lublin (KAI), mz
fot. Wikipedia Commons / domena publiczna
Nowy członek Międzynarodowej Komisji Teologicznej ocenia też polską teologię na tle badań światowych, odpowiada na pytanie na czym polega postęp w tej nauce oraz czy dobrym teologiem może być osoba niewierząca.
KAI: Czy w związku z watykańską nominacją ma Ksiądz Profesor jakieś plany czy marzenia?
Ks. prof. Krzysztof Góźdź: Chyba jedno marzenie: przysłużyć się Kościołowi, Papieżowi, jego trudom nauczania i wnieść jakiś skromny wkład do teologii naszych czasów.
Czy można mówić o postępie w teologii jako nauce, tak jak mówi się o postępie innych nauk? Na czym miałby on polegać?
Oczywiście, że taki postęp istnieje. Nie chodzi tu o sprawy techniczne, jak np. w medycynie. Wiemy, że kiedyś leczono człowieka „zwykłym” skalpelem, a teraz laserem. W Kościele zawsze „leczono” Ewangelią! Postęp w teologii jako nauce jest olbrzymi. Weźmy pod uwagę Didache (Naukę Dwunastu Apostołów) z przełomu I i II wieku jako zbiór nakazów i zarządzeń pierwszych wspólnot chrześcijańskich, i dzisiejsze miliony publikacji teologicznych. Poza tym postęp w teologii istnieje w głębi rozumienia prawd, w olbrzymim poszerzaniu zagadnień, a także w dotarciu teologii do wszystkich Kościołów partykularnych na całym świecie.
Czy ten postęp dotyczy procesu poznawania samego Boga? Czy można powiedzieć, że współczesny człowiek wie o Bogu więcej niż ten żyjący 200 czy 500 lat temu?
Poznanie Boga polega przede wszystkim na tym, że On sam daje nam się poznać, wychodzi ku nam, objawia się, tzn. udziela się człowiekowi. Ale ze strony człowieka proces ten polega na otwieraniu się osoby ludzkiej na Boga, a więc na rozwoju intelektualnym i rozwoju innych władz poznawczych, na przylgnięciu do Boga całym sobą – nie tylko umysłem, ale też wolą, emocjami, miłością. Właśnie miłość także sprzyja poznaniu, spójrzmy na nasze ludzkie życie!
Św. Bonawentura – właśnie ukończyłem redakcję tomu Opera Omnia Josepha Ratzingera na temat jego myśli teologicznej – napisał, że (cytuję z pamięci): „Ten, kto jest zakochany, śpiewa dla swojej ukochanej pieśń. Jeśli kochasz Boga, to będziesz dla Niego śpiewał, a więc będziesz Go wychwalał”.
Postęp jest także w tym sensie, że od animizmu, politeizmu, aż do dzisiejszego monoteizmu naukowe (intelektualne) poznanie Boga jest bardziej powszechne. Kiedyś jedynie wybitne osobistości zajmowały się i rozwijały wiedzę o Bogu, a ogół żył emocjonalnie wobec Niego. Przeżywanie Boga mogło być niezmienne. Ale dziś raczej słabną przeżycia. Człowiek współczesny ma dziś więcej wiedzy o Bogu, ale przez to nie musi wcale wzrastać jego religijność – ona raczej słabnie.
Czy można powiedzieć, że każda epoka kształtuje właściwy dla niej obraz Boga? Bo niewątpliwie dziś wskazuje się na Boga miłosiernego; miłosierdzie przedstawia się jako główny Jego przymiot. Tymczasem, np. w średniowieczu Bóg budził grozę... Czym tłumaczyć te zmiany „wizerunku”? Który jest prawdziwy? Jaki będzie w przyszłości?
W historii religii obraz Boga zmienia się, ale nie całkowicie, choć w dużym stopniu. Dotyczy to nawet chrześcijaństwa. Sobór Watykański II stawiał sobie za cel przedstawienie współczesnego obrazu Boga i naszkicowanie nowego oblicza Kościoła. Uczeni uważają, że z jednej strony zmienia się ogólna mentalność epoki, a z drugiej strony rzuca to swoje światło na obraz Boga.
Każda epoka miała niejako swój własny obraz Boga. W religiach pogańskich bóg był postrzegany jako potężny i okrutny władca, a relacja do Boga jako miłości była minimalna. Już wtedy bóg był traktowany jako miłość. Także w chrześcijaństwie Bóg był postrzegany na początku jako król i pantokreator. W feudalizmie rozumiano Boga jako najwyższego feudała. W średniowieczu była podkreślona bojaźń Boża i stąd był Bóg pojmowany jako eschatologiczny sędzia. W okresie oświecenia Bóg nie zajmował się światem, ale pozostał jak ten, który dał światu przyczyny zaistnienia (deizm). Po okrutnych wojnach i głębokim upadku moralnym zaczęto przeżywać Boga jako miłosiernego Ojca, do czego bardzo przyczynił się św. Jan Paweł II.
Dlaczego zmienił się obraz Boga? Zapewne dlatego, że zmienił się kontekst rozumienia Boga. W chrześcijaństwie Bóg był w istocie tym samym (ta sama nauka), ale uwyraźniły się różne aspekty, właśnie w zależności od epoki.
Istnieje pogląd, że Pismo Święte oprócz bezpośrednich danych o Bogu jest poddane hermeneutyce epoki, czyli kontekst, mentalność epoki jest w pewnych aspektach prawomocnym hermeneutą Biblii. Każda epoka wydobywa z Biblii coś „swojego”. Oznacza to, że wyjaśnia się, tłumaczy tego samego Boga, ale w różnych aspektach.
Który obraz Boga jest prawdziwy? Według mnie prawdziwym jest obraz zasadniczy, tzn. że Bóg jest osobowym Absolutem! A te inne aspektowe obrazy mają prawdziwość ze względu na epokę, choć mogą być błędnie interpretowane, właśnie ze względu na daną epokę. Niezmienne jest to, że Bóg jest Absolutem, aspekty sprzeczne z Nim są nieprawdziwe, na przykład że Bóg to świat.
Jaki będzie obraz Boga w przyszłości? To zależy jaki charakter będzie miała epoka. Musi ona zachować substancjalny obraz, do którego może dokładać swoje „farby”.
Wydaje mi się, że obraz Boga zmienia się ku coraz pełniejszej personalności i ku syntezie Boga intelektu, miłości, sensu i pełnej komunii życia z Nim.
A co to znaczy być dobrym teologiem?
Powiem krótko: dobry teolog to ten, który ma zmysł prawdy religijnej.
Co? Gdzie? Kiedy?
