Pasterze Kościoła

Owce pojące się Krwią Chrystusa – malowidło na drzwiach kaplicy relikwii na Świętym Krzyżu.

Mowa Jezusa, w której przedstawia się On jako Dobry Pasterz, nie tylko zapowiedziała, lecz także w pewien sposób zapoczątkowała istnienie Kościoła. Jego uczniowie otrzymali ważną naukę, którą zapamiętali i rozwijali, co znalazło wyraz w pismach Nowego Testamentu, w których uwidacznia się coraz głębsze rozumienie tytułu Pasterza odniesionego do Jezusa Chrystusa, który dał „życie swoje za owce” (J 10, 11). To przełożyło się na postrzeganie miejsca i roli pasterzy Kościoła.

WIELKI PASTERZ OWIEC

Jednym z najważniejszych pism Nowego Testamentu jest List do Hebrajczyków. Został napisany w okresie, gdy jeszcze istniała świątynia jerozolimska. Ukazuje on Żydom – judeochrześcijanom, ale również tym, którzy nie uwierzyli w Jezusa – zasadniczą nowość Jego osoby i posłannictwa. Na niej opiera się istota Nowego Przymierza, przypieczętowanego przez Chrystusa swoją krwią. Jego ofiara na krzyżu przewyższa wszystkie ofiary kultu Mojżeszowego. Ofiary ze zwierząt, pokarmów i płynów utraciły swoją wartość, a na ich miejsce została ustanowiona ta, która bierze swoją moc ze zbawczej śmierci Chrystusa. „Na mocy tej woli uświęceni jesteśmy przez ofiarę ciała Jezusa Chrystusa raz na zawsze” (Hbr 10, 10).

Nieopodal ołtarza ofiarnego ustawionego na wschód od świątyni, po którym codziennie spływała krew zwierząt zabijanych przez kapłanów, po drewnianym krzyżu spłynęła krew Zbawiciela. Całkowicie odmieniła losy ludzi i całego świata. Ta nowa sytuacja zbawcza uzasadnia wezwanie do rozważenia i naśladowania przykładu Jezusa Chrystusa: „Patrzmy na Jezusa, który nam w wierze przewodzi i ją wydoskonala. On to zamiast radości, którą Mu obiecywano, przecierpiał krzyż, nie bacząc na [jego] hańbę, i zasiadł po prawicy na tronie Boga” (Hbr 12, 2).

W nawiązaniu do śmierci i zmartwychwstania w Liście do Hebrajczyków pojawia się obraz Jezusa jako Pasterza: „Bóg zaś pokoju, który na mocy krwi przymierza wiecznego wyprowadził spomiędzy zmarłych Wielkiego pasterza owiec, Pana naszego, Jezusa” (Hbr 13, 20). Ten tytuł wieńczy wcześniejszy tytuł Jezusa, nazwanego „arcykapłanem wielkim, który przeszedł przez niebiosa” (4, 14). W Księdze Izajasza Bóg został nazwany Tym, „który z wody wydobył pasterza swej trzody” (Iz 63, 11), czyli Mojżesza. Przymiotnik „wielki” odniesiony do Jezusa wynosi Go ponad Mojżesza. Jak Mojżesz był wzorem dla pasterzy Izraela, tak Jezus Chrystus jest wzorem dla pasterzy Kościoła.

W Pierwszym Liście św. Piotra obraz Jezusa jako Pasterza nabiera nowych rysów: „On sam w swoim ciele poniósł nasze grzechy na drzewo, abyśmy przestali być uczestnikami grzechów, a żyli dla sprawiedliwości – [krwią] Jego ran zostaliście uzdrowieni. Błądziliście bowiem jak owce, ale teraz nawróciliście się do Pasterza i Stróża dusz waszych” (1 P 2, 24-25). W oryginalnym tekście greckim ostatnie słowa brzmią: epi ton poimena kai episkopon ton psychon hymon. Rzeczownik episkopos to grecki odpowiednik słowa „biskup”. Najważniejszym „Pasterzem” i „Biskupem” Kościoła jest Jezus Chrystus. Biskupi mają udział w Jego władzy i obowiązek jej wiernego wypełniania.

W innym miejscu tego samego listu pojawia się obraz Chrystusa jako Najwyższego Pasterza. Pojawia się w pouczeniach skierowanych do „starszych”, którzy przewodzą wspólnotom chrześcijańskim: „paście stado Boże, które jest przy was, strzegąc go nie pod przymusem, ale z własnej woli, po Bożemu; nie ze względu na brudny zysk, ale z oddaniem; i nie jak ci, którzy ciemiężą wspólnoty, ale jako żywe przykłady dla stada. Kiedy zaś objawi się Najwyższy Pasterz, otrzymacie niewiędnący wieniec chwały” (1 P 5, 2-4). Misja Mojżesza ograniczała się do doczesności; jego zadaniem było wyprowadzenie ludu hebrajskich niewolników z Egiptu i zaprowadzenie do granic ziemi obiecanej patriarchom. Misja Jezusa ma charakter eschatologiczny: jej celem są „nowe niebiosa i nowa ziemia”. Wzgląd na to wskazuje na prawdziwą naturę Kościoła, a tym samym charakter posługi władzy sprawowanej przez (dusz)pasterzy.

Zapowiadając triumf wybranych w niebie, Apokalipsa według św. Jana łączy obraz Jezusa jako Pasterza z obrazem Baranka. Maluje wizję, która ma zachęcać do cierpliwej wytrwałości: „Nie będą już łaknąć ani nie będą już pragnąć, i nie porazi ich słońce ani żaden upał, bo pasał ich będzie Baranek, który jest pośrodku tronu, i poprowadzi ich do źródeł wody życia: i każdą łzę otrze Bóg z ich oczu” (Ap 7, 16-17).

Eschatologiczna natura Kościoła ma konsekwencje, które Benedykt XVI ujął tak: „W odniesieniu do pasterza pozostającego w służbie Jezusowi znaczy to, że nie powinien przywiązywać ludzi do siebie, do swego własnego małego «ja». Wzajemne poznanie łączące go z powierzonymi mu «owcami» musi zmierzać do obustronnego prowadzenia się do Boga i do wprowadzania w Jego tajemnicę: musi się dokonywać we wspólnocie poznania i miłości Bożej. Pasterz pozostający w służbie Jezusa nie może zatrzymywać przy sobie, musi zawsze prowadzić dalej, dopomagać drugiemu w odnalezieniu pełnej wolności. Dlatego też on sam musi zawsze przekraczać siebie samego i wchodzić w jedność z Chrystusem i z Bogiem Trójjedynym” (Jezus z Nazaretu, cz. 1, s. 236 n.).

LISTY PASTERSKIE

Wśród pism Nowego Testamentu szczególne miejsce zajmują trzy określane nazwą „listy pasterskie”. Są to: Pierwszy i Drugi List do Tymoteusza oraz List do Tytusa. Z adresu każdego z nich wynika, że autorem jest „Paweł, apostoł Chrystusa Jezusa”, i chociaż część współczesnych biblistów podważa ich Pawłowe autorstwo, jednak nie ulega żadnej wątpliwości, że zostały napisane w środowisku i duchu nauczania Apostoła Narodów.

Tymoteusz, adresat dwóch pierwszych listów, był biskupem Efezu, a Tytus – biskupem Krety. Jednemu i drugiemu została przekazana „zdrowa nauka” (1 Tm 1, 10), aby wiedzieli, „jak należy postępować w domu Bożym” (3, 15). Listy zawierają pouczenia dotyczące dyscypliny w Kościele, zwalczania fałszywych nauczycieli wprowadzających zamęt do wspólnot oraz obsadzania urzędów kościelnych. Te pouczenia są rozwijane na dwóch płaszczyznach: teologicznej i eklezjologicznej. Pierwsza ukazuje całość wydarzenia Jezusa Chrystusa, od poczęcia i narodzin po wniebowstąpienie, jako konstytuującą Kościół: „Ten, który objawił się w ciele, usprawiedliwiony został w Duchu, ukazał się aniołom, ogłoszony został poganom, znalazł wiarę w świecie, wzięty został w chwale” (1 Tm 3, 16). Wyrażenie „znalazł wiarę w świecie” wskazuje, że dzieło Chrystusa nie okazało się daremne także dlatego, że są ci, którzy w Niego uwierzyli. Druga płaszczyzna, o charakterze eklezjologicznym, ustala zasady ładu społecznego i organizacyjnego w obrębie wspólnoty Jego wyznawców.

Wspólną cechę listów pasterskich stanowi uwypuklenie oczekiwania eschatologicznego. Nie ma w nich jednak tak mocnego napięcia, swoistej „gorączki eschatologicznej”, do której św. Paweł odnosił się w swoich najwcześniejszych pismach, czyli Pierwszym i Drugim Liście do Tesaloniczan. Adresatami listów pasterskich jest drugie pokolenie chrześcijan, którzy wiedzą, że Chrystus przyjdzie powtórnie, ale Jego przyjścia nie da się wymusić ani czasowo przewidzieć. Nie ma w nich także bezpośredniego nawiązywania do starotestamentowego obrazu Boga jako Pasterza oraz Kościoła jako owczarni, bo są przeznaczone dla chrześcijan, którzy w większości wywodzili się z dawnych pogan. Ponadto Tymoteusz sprawował swój urząd w Efezie, jednym z największych starożytnych miast, gdzie obrazy życia pasterskiego nie były tak popularne, jak w środowisku palestyńskim. Dominuje myśl, że pasterze Kościoła mają obowiązek przeprowadzenia wspólnoty przez rozmaite zawirowania doczesności, nie tracąc nigdy z oczu tego, co naprawdę najważniejsze.

Fałszywi nauczyciele, wywierając zgubny wpływ na wierzących, przypominają lekkomyślnych i złych pasterzy, przeciw którym niegdyś występowali prorocy. Listy pasterskie przeciwstawiają się im na dwa sposoby: kładą nacisk na poprawność w głoszeniu Ewangelii i szacunek dla porządku ustanowionego we wspólnotach. Drugi List do Tymoteusza, po zwięzłym streszczeniu „nauki godnej wiary” (2 Tm 2, 11-13), zawiera polecenie: „To wszystko przypominaj, dając świadectwo w obliczu Boga, byś nie walczył o same słowa, bo to się na nic nie zda, [chyba tylko] na zgubę słuchaczy. (…) Unikaj zaś światowej gadaniny; albowiem uprawiający ją będą coraz bardziej zbliżać się ku bezbożności, a ich nauka jak gangrena będzie się szerzyć wokoło” (2, 14-17).

Duże znaczenie przypisuje się nadzorowi nad porządkiem. Chodzi zarówno o porządek ogólnospołeczny, jak i ten w obrębie poszczególnych wspólnot kościelnych oraz w życiu rodzinnym. Wyłaniała się trójstopniowa struktura: biskupi – prezbiterzy – diakoni, która z początkiem II w. była już ustalona. W pismach Ignacego Antiocheńskiego, który około 107 r. poniósł w Rzymie śmierć męczeńską, widać, że biskup był jedyną głową lokalnego kolegium kapłanów, otrzymując władzę i pełnomocnictwa, które wcześniej, w odniesieniu do wielu wspólnot, mieli apostołowie. List do Tytusa określa konkretne wymagania związane z ustanowieniem tych, którzy biorą na siebie obowiązek pasterskiej troski: „Biskup bowiem winien być, jako włodarz Boży, człowiekiem bez zarzutu, niezarozumiałym, nieskłonnym do gniewu, nieskorym do pijaństwa i awantur, nie chciwym brudnego zysku, lecz gościnnym, miłującym dobro, rozsądnym, sprawiedliwym, pobożnym, powściągliwym, przestrzegającym niezawodnej wykładni nauki, aby przekazując zdrową naukę, mógł udzielić upomnień i przekonywać opornych” (Tt 1, 7-9).

Listy pasterskie kładą mocny nacisk na praktykowanie pobożności (gr. eusebeia). W świecie grecko-rzymskim była to cnota, na której opierała się cześć okazywana bogom oraz szacunek dla porządku społecznego i rodzinnego. Listy skierowane do chrześcijan podejmują ten wątek, a zarazem go „chrzczą”. Zachęcają do prowadzenia „życia cichego i spokojnego z całą pobożnością i godnością” (1 Tm 2, 2), „ćwiczenia się w pobożności” (4, 7). Starotestamentowe obrazy pasterza i owczarni zostały przeniesione na nowy poziom i uwznioślone.

Z obrazu Kościoła jako owczarni wyłania się sedno powołania i pasterskich obowiązków kapłanów. W posynodalnej adhortacji apostolskiej „Pastores dabo vobis” Jan Paweł II napisał: „Prezbiterzy są w Kościele i dla Kościoła sakramentalnym uobecnieniem Jezusa Chrystusa Głowy i Pasterza, głoszą autorytatywnie Jego słowo, powtarzają Jego znaki przebaczenia i daru zbawienia, zwłaszcza w sakramencie chrztu, pokuty oraz w Eucharystii, dzielą Jego pełną miłości troskę aż do całkowitego złożenia daru z siebie za owczarnię, którą gromadzą w jedno i prowadzą do Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym. Jednym słowem, celem życia i działalności kapłanów jest głoszenie Ewangelii światu i budowanie Kościoła w imieniu i w zastępstwie Chrystusa (in persona Christi), Głowy i Pasterza” (nr 15).