Powołania wczoraj i dziś

Religijność w Polsce jest żywotna, ale dynamika powołań uległa wyraźnemu osłabieniu – zauważają autorzy „Rocznika statystycznego Kościoła katolickiego w Polsce za lata 1991-2011”. Kościół w obliczu przemian odnalazł swoje miejsce w społeczeństwie, pomimo zmian w obserwowanej przez badaczy charakterystyce religijności. W okresie od 1991 r. nastąpił istotny rozwój struktury administracyjnej Kościoła w Polsce. Liczba diecezji wzrosła z 27 do 44. Zwiększyła się również liczba biskupów (ze 106 do 133) oraz kardynałów (z 3 do 6).

Wzrosła liczba parafii łacińskich z 9 089 w 1993 r. do 10 201 w 2012 r., co skutkuje zmniejszeniem się średniej ilości wiernych w parafii z 3 755 do 3 273. W tym okresie wzrosła też liczba parafii greckokatolickich z 63 (1993 r.) do 134 (2012 r.).

Pomiędzy rokiem 1990 i 2012 o 33 proc. zwiększyła się liczba księży diecezjalnych oraz zakonnych. W stosunku do stanu z 1981 r. (20 676) ich liczba w 2011 r. wzrosła o 9 914 (48 proc.), w ostatnim dziesięcioleciu zaś o ponad 2000. Dzięki temu od 1990 r. zmniejszyła się średnia liczba wiernych przypadających na jednego księdza. W 2012 r. w parafiach rzymskokatolickich wynosiła ona 1 084.

Najwięcej księży diecezjalnych w ostatnim notowanym roku, 2011, przypisanych było do diecezji tarnowskiej – 1 523 (na 24 875 księży inkardynowanych we wszystkich diecezjach). Dużą liczbą mogą się pochwalić także archidiecezje krakowska (1 173) i katowicka (1 069). Niewielkie terytorialnie, słabo zaludnione i z małą liczbą parafii są diecezje drohiczyńska (267) i elbląska (273), a ponadto diecezje obrządku greckokatolickiego: przemysko-warszawska (39) i wrocławsko-gdańska (25).

Autorzy zauważają, że znaczną rolę we wzroście liczby duchownych diecezjalnych odegrał pontyfikat Jana Pawła II. Liczba księży diecezjalnych w 1993 r. w porównaniu do stanu z 1978 r. (14 972) wzrosła o 33 proc. (do 19 931), zaś od ostatniego roku pontyfikatu (2005) – do 23 870. Oznacza to przyrost w stosunku do 1978 r. o ok. 59 proc., a w stosunku do 1993 r. – o prawie 20 proc.

Polskie duchowieństwo jest stosunkowo młode, ale w ostatnich latach obserwuje się powolny proces jego starzenia. W 2010 r. znacznie ponad połowa księży miała mniej niż 50 lat, a prawie 30 proc. – mniej niż 40 lat. Najliczniejszą grupę (28 proc.) stanowili księża w przedziale wiekowym 41-50 lat, natomiast 1/4 kapłanów miała co najmniej 61 lat. Przypomnijmy, że kanoniczny wiek przejścia księdza na emeryturę to zwykle ukończone 75 lat (tylko w niektórych diecezjach 70 lat, a np. w archidiecezji katowickiej – 65 lat).

Z reguły polscy księża są też wykształceni i tendencja ta wzrasta – w 2010 r. 8 proc. posiadało tytuł doktora, 65 proc. tytuł magistra, a 25 proc. nie miało żadnego stopnia naukowego. Zdecydowana większość księży pracuje w duszpasterstwie, 1/3 z nich to proboszczowie i administratorzy parafii oraz rektorzy kościołów. Wikariusze stanowią 29 proc. ogółu duchowieństwa diecezjalnego, a co dziewiąty ksiądz diecezjalny jest emerytem lub rencistą. Jest 173 profesorów i rektorów Wyższych Seminariów Duchownych, 262 misjonarzy, 160 kapelanów Wojska Polskiego oraz 367 kapelanów środowiskowych: szpitalnych, w domach pomocy społecznej i u sióstr zakonnych.

Zakony męskie

Według danych Konferencji Wyższych Przełożonych Zakonów Męskich, w 2011 r. było 59 męskich instytutów życia konsekrowanego, skupiających 12 480 mężczyzn (w tym w kraju – 8 983, za granicą – 3 497). Spośród pozostających w kraju było 6 323 zakonników ze święceniami kapłańskimi, 1 174 braci bez święceń kapłańskich oraz 1 045 kleryków, pozostali to nowicjusze i postulanci.

Najliczniejszymi zakonami męskimi (2011 r.) byli franciszkanie OFM (1 319), salezjanie (1 092), franciszkanie OFMConv (988), pallotyni (676), jezuici (667) i kapucyni (582). W ostatnim dwudziestoleciu, w porównaniu z 1991 r., stan liczebny wszystkich zakonów męskich wzrósł nieznacznie (o 7,2 proc.), jednak spadł w porównaniu z rokiem 2005, gdy było ich więcej (13 197), niż w ostatnim notowanym roku.

Wzrosła natomiast liczba parafii zakonnych na terenie polskich diecezji i w 2001 r. wynosiła 661. Jest ona wyższa względem roku 1996 o 21,5 proc. Największy wzrost w tym okresie odnotowały diecezje: koszalińsko-kołobrzeska, sosnowiecka, wrocławska i częstochowska, zaś spadek – diecezje ełcka i opolska.

W ostatnich dwóch dekadach odnotowano wyraźny trend starzenia się zakonników. Zaobserwowano przede wszystkim znaczący spadek liczby zakonników najmłodszych (do 30. roku życia). Po drugie, do 2005 r. wzrosła liczba zakonników w przedziale 31-40 lat, ale po tym roku procent osób w tym przedziale wiekowym zaczął spadać, aż do stanu zbliżonego do wcześniejszego. Po trzecie, odsetek zakonników w wieku średnim (41-50 lat) wzrósł prawie trzykrotnie, a zakonników starszych (pow. 50, roku życia) – aż o ok. 80 proc.