Święty i grzeszny

Wobec różnych zaniedbań i nadużyć we wspólnocie wierzących ostrze krytyki zwraca się przeważnie przeciwko duchownym. To pokazuje, że w debacie publicznej Kościół jest utożsamiany z hierarchią, czyli z władzami kościelnymi, pojmowanymi na wzór władz państwowych czy korporacji biznesowych. Tymczasem jest on rzeczywistością dużo głębszą i bogatszą, jest po prostu Bożym misterium i powszechnym sakramentem zbawienia, o czym wielokrotnie przypominał Joseph Ratzinger / Benedykt XVI.

ŚWIECI, CHOĆ CIEMNY

Przede wszystkim Kościół nie należy do nas, lecz do Pana, a my możemy być do niego jedynie włączeni. „Kościół jest ludem Bożym przez Ciało Chrystusa” i to właśnie On czyni nas – świeckich i duchownych – członkami swego Ciała przez wiarę i chrzest, a także przez wspólne uczestniczenie w sakramentach świętych, zwłaszcza Eucharystii.

Kościół jest komunią, czyli jednością i miłością – nie tylko pomiędzy ludźmi, ale z samym Chrystusem. Dzięki niemu możemy już teraz antycypacyjnie uczestniczyć w życiu Bożym. Jak pisze Ratzinger, w swej najgłębszej istocie jest on „przezwyciężeniem granicy oddzielającej «ja» od «ty», zjednoczeniem się ludzi ze sobą przez przekraczanie siebie samego i zbliżanie się do własnego źródła, do wiecznej miłości. Kościół jest procesem włączania ludzkości w sposób życia trynitarnego Boga”.

Można też widzieć Kościół w perspektywie jego celu i misji, gdyż nie jest on „celem samym w sobie, lecz ma służyć obecności Boga w świecie”. Nie jest on w żaden sposób tworzony „oddolnie” na kształt społeczności ludzkiej. Mówiąc dobitniej słowami samego Benedykta XVI: „Kościół sam siebie nie stwarza i nie żyje sam z siebie, lecz dzięki stwórczemu słowu, pochodzącemu z ust Bożych”. Ojcowie Kościoła posługiwali się symboliką księżyca, który jest jednocześnie ciemnością i jasnością, by wyrazić znaczenie wspólnoty wierzących.

Przywołując to porównanie, kard. Ratzinger pisze, że księżyc „sam z siebie jest ciemnością, ale rozdaje jasność, otrzymaną od kogoś drugiego, którego światło przechodzi przez niego dalej. I w tym właśnie obrazie przedstawia on Kościół, który świeci, nawet kiedy sam jest ciemny. Jest jasny nie ze względu na swe własne światło, lecz otrzymuje je od Chrystusa”. Zatem możemy powiedzieć za Benedyktem XVI, że „Kościół to Chrystus i my, to Chrystus z nami”.

KRYTYKA KOŚCIOŁA?

Sam Kościół – mówił Benedykt XVI – „jest święty i złożony z grzeszników, panuje w nim napięcie między «już» i «jeszcze nie»”. Należy w nim też odróżnić świętość od grzeszności. Podstawą zrozumienia tej rzeczywistości jest to, że świętość – w odróżnieniu od grzeszności – nie opiera się tylko na moralności, lecz także na łasce, którą jest wcielenie Boga. Łaska ta została dana pomimo niemoralności (grzechu) człowieka. Wcielenie jest bowiem łaską, czyli wolną decyzją Boga, która ma na celu ocalenie, odkupienie człowieka. Stąd Kościół, który ma swój korzeń w Jezusie Chrystusie, wcielonym Synu Bożym, jest rzeczywistością definitywną, absolutną, niczym nie uwarunkowaną i opiera się na absolutności Boga i właśnie dlatego – dzięki tej łasce – jest święty.

Bardzo prosto wyraża tę świętość Kościoła papież Franciszek. Według niego Kościół jest święty na sposób trynitarny: „Kościół jest święty, ponieważ pochodzi od Boga, który jest święty, jest mu wierny i nie zostawia go w mocy śmierci i zła (por. Mt 16, 18). I jest święty, ponieważ Jezus Chrystus, Święty Boga (por. Mk 1, 24), jest z nim nierozerwalnie zjednoczony (por. Mt 28, 20); jest święty, ponieważ kieruje nim Duch Święty, który oczyszcza, przemienia, odnawia. Nie jest święty ze względu na nasze zasługi, ale dlatego że Bóg czyni go świętym, jest owocem Ducha Świętego i Jego darów. To nie my czynimy go świętym. To Bóg, Duch Święty w swojej miłości uświęca Kościół”.

Mówiąc o świętości Kościoła, należy rozróżnić świętość sakramentalną, a więc świętość łaski, sakramentów, samej Eucharystii, oraz świętość w znaczeniu moralnym, która jest wynikiem współdziałania moralnego człowieka z łaską. Kościół jest święty też dlatego, że gromadzi ludzi dążących do świętości, nie tylko sakramentalnej, ale i moralnej.

Jednak pomimo tej bezwarunkowej łaski Bożej ludzie tworzący Kościół są w różnym stopniu grzesznikami, choć dążącymi do świętości życia. W konsekwencji Kościół święty staje się jednocześnie Kościołem grzeszników, a to z tego powodu, że każdego człowieka objął grzech pierworodny i ciągnie się za nim konkupiscencja – skłonność do grzechu. Jako Kościół grzeszników podlega on krytyce i nawet jej potrzebuje. Ale nie jest to krytyka samego Kościoła, lecz ludzi w Kościele (także jego drugorzędnych instytucji, instytucji prawa kościelnego).

Trzeba zatem wyraźnie rozróżnić między Kościołem świętym, czyli wolą Bożą i orędziem Boga, a Kościołem grzeszników jako słabością człowieka, który to orędzie stara się przekazać światu. Grzech jest we wnętrzu ludzkiego wymiaru Kościoła, w człowieku. Aby Kościół mogła przeniknąć łaska Boża, człowiek sam musi się otworzyć na tę łaskę i wyznać, że „grzechy, które swymi korzeniami sięgają przeszłości, kształtują moją teraźniejszość. Pan potrafi jednak działać przez Kościół i czynić dobro. Łódź Kościoła jest nadal zawsze Jego łodzią, do Niego należy także pole z chwastami i nawet jeśli w sieci są złe ryby, jest to Jego sieć. Wyznanie grzechów stanowi akt szczerości, przez który możemy ludziom dać do zrozumienia, że Pan jest silniejszy niż nasze grzechy” (kard. Ratzinger).