Winnica w Starym Przymierzu

Wzmianki o winnicy występują w księgach biblijnych niemal 140 razy. Nowotestamentowe obrazy Kościoła jako winnicy mają źródło w Starym Testamencie, gdzie pojawiają się na określenie Izraela jako ludu Bożego wybrania.

WINNICA W KONTEKŚCIE SĄDU

Obrazy winnicy występują w mowie Mojżesza zamieszczonej pod koniec Księgi Powtórzonego Prawa. Krótko przed śmiercią wylicza przekleństwa, które grożą Izraelitom za niewierność wobec przymierza zawartego z Bogiem na Synaju: „Zaręczysz się z kobietą, a ktoś inny ją posiądzie; zbudujesz dom, a nie będziesz w nim mieszkał; zasadzisz winnicę, a nie zbierzesz z niej owoców” (Pwt 28, 30). Nieco dalej: „Zasadzisz i uprawisz winnicę, a nie będziesz pił wina i niczego nie zbierzesz, bo wszystko pożre robactwo” (28, 39). Chodzi o dosłowne znaczenie winnic, bezlitośnie plądrowanych i niszczonych podczas najazdów wrogów, postrzeganych przez Mojżesza jako narzędzia sprawiedliwej kary Bożej.

W nauczaniu proroków wiele miejsca zajmują obrazy winnicy zapowiadające sprawiedliwy sąd Boga nad niewiernym Mu ludem. Otwiera je wspaniały obraz Izraela hojnie obdarowanego Bożą miłością, obecny w Księdze Izajasza:

„Przyjaciel mój miał winnicę na żyznym pagórku.
Otóż okopał ją i oczyścił z kamieni,
i zasadził w niej szlachetną winorośl;
pośrodku niej zbudował wieżę,
także i tłocznię w niej wykuł.
I spodziewał się, że wyda winogrona,
lecz ona cierpkie wydała jagody” (Iz 5, 1-2).

„Pieśń o winnicy”, wyliczając najważniejsze czynności podjęte dla jej utrzymania, traktuje winnicę jako obraz Izraela i podkreśla wszechstronną troskę Boga o swój lud. Jak w prawdziwych winnicach Bóg został przedstawiony jako winogrodnik, który ma uzasadnioną nadzieję na obfite zbiory, które Mu się słusznie należą. Chodzi o plony nieskażonej wiary i właściwej służby Bożej, która wyraża się w sprawowaniu kultu. Ten sam motyw znajduje się w Psalmie 80 [79], 9-10:

„Wyrwałeś winorośl z Egiptu,
wygnałeś pogan, a ją zasadziłeś.
Grunt dla niej przygotowałeś,
a ona zapuściła korzenie i napełniła ziemię”.

Szybki wzrost i płodność Izraela potwierdzały skuteczność błogosławieństwa. Jednak „winnica Boża” okazała się wiarołomna i niewdzięczna, bo – jak wyraził to Izajasz – „cierpkie wydała jagody”. Dlatego Bóg dokonał sądu nad swoim ludem i poprzez najazdy wrogów i uprowadzenie do niewoli zniszczył go, jak bezużyteczną winnicę. Psalmista nadmienia, że została spustoszona tak, iż „polne zwierzęta ją obgryzają” (w. 14). Ale Bóg nie jest bezradnym świadkiem apostazji i wypaczeń:

„Więc dobrze! Pokażę wam, co uczynię winnicy mojej:
rozbiorę jej żywopłot, by ją rozgrabiono,
rozwalę jej ogrodzenie, by ją stratowano.
Zamienię ją w pustynię, nie będzie przycinana ni plewiona,
tak iż wzejdą osty i ciernie.
Chmurom zakażę spuszczać na nią deszcz.
Otóż winnicą Pana Zastępów jest dom Izraela,
a ludzie z Judy szczepem jego wybranym” (Iz 5, 5-7).

Także prorok Jeremiasz uwypuklił nadzieję związaną z powołaniem i obdarowaniem Izraela oraz rozczarowanie jego niewiernością w słowach:

„Ja zasadziłem ciebie jako szlachetną latorośl winną,
tylko szczep prawdziwy.
Jakże więc zmieniłaś się w dziki krzew,
zwyrodniałą latorośl?” (Jr 2, 21).

Podejmując prorocką retrospekcję dziejów Izraela, prorok Ozeasz wołał:

„Izrael był jak dorodny krzew winny, przynoszący wiele owoców;
Lecz gdy owoc jego się mnożył, wzrastała liczba ołtarzy;
im większy dobrobyt w kraju, tym wspanialsze budowano stele.
Ich serce jest obłudne, muszą pokutować” (Oz 10, 1-2).

Dobrobyt i pomyślność zamiast wdzięczności wobec Boga skutkowały uleganiem zgubnym wierzeniom i kultom pogańskim.

W początkach VI w. przed Chrystusem, zapowiadając Jerozolimie i jej mieszkańcom nieuchronną karę Bożą, Jeremiasz porównał ją do pracy przy winobraniu:

„Tak mówi Pan Zastępów:
«Zbieraj starannie, jak podczas winobrania, Resztę Izraela!
Jak dokonujący winobrania wyciągaj rękę
ku gałązkom winorośli!»” (Jr 6, 9).

Ponad sto lat wcześniej prorok Micheasz wykorzystał motyw winnicy w zapowiedzi zniszczenia Samarii, stolicy królestwa Izraela:

„Przeto uczynię Samarię polem ruin,
miejscem pod uprawę winnicy” (Mi 1, 6).