Ludowość i sztuka

Ten rzadko wystawiany utwór jest doskonałym przykładem zaangażowania polskich artystów ówczesnej epoki (pisarzy, teoretyków i działaczy kultury, dziennikarzy, malarzy, dramaturgów itd.) w kreowanie narodowego oblicza kultury polskiej w kontekście europejskim. Żeleński skomponował „Goplanę” w okresie wspaniałego rozwoju europejskiej muzyki operowej. Podczas pobytów w europejskich metropoliach poznał dzieła Wagnera, Czajkowskiego, Verdiego i innych wielkich kompozytorów. Zdobyte doświadczenia wykorzystał do stworzenia impresji operowej na temat „Balladyny” Juliusza Słowackiego – tragedii romantycznej opartej na baśniach ludowych.

Zmiana tytułu sztuki na „Goplana” spowodowana była zapewne chęcią podkreślenia polskiego, słowiańskiego charakteru utworu Słowackiego, który motywy z tragedii antycznych i szekspirowskich połączył z romantycznym kultem baśniowej ludowości. Nawet jeśli śpiewane dialogi między bohaterami opery mogą się dziś wydać nieco egzaltowane, to trzeba przyznać, że tworzą one w miarę spójną konstrukcję przedstawienia.

Janusz Wiśniewski zrealizował „Goplanę”, odwołując się do tradycji polskiej i europejskiej. Scenografia i kostiumy przenoszą nas w wymiar fantastycznych baśni z różnych epok. Bohaterowie realistyczni (Balladyna, Alina, Matka, Kirkor, Kostryn, Grabiec, rycerstwo) koegzystują na scenie z postaciami baśniowymi (Goplana, Chochlik, Skierka). W tle widzimy, szczególnie w ostatnim akcie, przewijające się grupy ludzi ucharakteryzowanych na postacie z europejskiej tradycji malarskiej, od dzieł sakralnych (Pieta, Sąd Ostateczny) do obrazów Goi. W ten sposób ambitna kreacja Wiśniewskiego umiejscowiła dramat siostrzanej zbrodni, grzechu, winy, wyrzutów sumienia i kary w szerszej perspektywie kulturowej. Być może „Goplana” wielu widzom wyda się za długa – trwa ok. 3 godz. Nigdy jednak nie będzie ona w pełni zwarta i dynamiczna z uwagi na muzyczną integralność opery Żeleńskiego. Także Janusz Wiśniewski w autorskim spektaklu nie mógł odejść od warunków, które stawia muzyka.

Uwaga: Teatr Wielki zaprasza na transmisję ze spektaklu „Goplana” 3 listopada o godz. 18:50 na vod.teatrwielki.pl.

Teatr Wielki – Opera Narodowa. Władysław Żeleński, „Goplana”. Libretto na podstawie „Balladyny” Juliusza Słowackiego: Ludomił German. Reżyseria, scenografia i kostiumy: Janusz Wiśniewski. Chór i Orkiestra Teatru Wielkiego – Opery Narodowej. Dyrygent: Grzegorz Nowak. Wykonawcy: Arnold Rutkowski, Mariusz Godlewski, Małgorzata Walewska, Wioletta Chodowicz, Katarzyna Trylnik i inni. Premiera: 21 października.

Mirosław Winiarczyk fot. Krzysztof Bieliński Idziemy nr 44 (578), 30 października 2016 r.