Za duże osiągnięcie poetyckie Marii Konopnickiej uznaje się również lirykę o tematyce ludowej i wiejskiej. Utwory te opierają się na kulturze współczesnego poetce stanu chłopskiego, stąd i wyrazista kreacja chłopskiego narratora („A jak poszedł król na wojnę”, „Wsiałem ci ja w czarną rolę”).
STRAJK WE WRZEŚNI
Na przełomie 1901 i 1902 r., podczas kolejnej podróży zagranicznej, Maria Konopnicka koordynowała jeden z nurtów międzynarodowych protestów przeciwko brutalnym działaniom antypolskim w zaborze pruskim. W kwietniu 1901 r. pruskie władze wydały zarządzenie o nauczaniu religii tylko w języku niemieckim. W wielkopolskiej Wrześni rodzice nie kupili narzuconych podręczników i zakazali dzieciom odpowiadać nauczycielom po niemiecku.
20 maja 1901 r. pedagodzy ukarali dzieci chłostą. Próba interwencji ze strony rodziców spowodowała represje wobec nich. Podczas rozprawy sądowej 19 listopada 1901 r. 24 rodziców otrzymało wyroki od kilku do kilkudziesięciu miesięcy więzienia. Dzieci rozpoczęły wtedy strajk szkolny, który rząd pruski złamał brutalnie w 1902 r.
Poetka pisała o tym w wierszu „O Wrześni”.
„Za ten pacierz w własnej mowie,
Co ją zdali nam ojcowie,
Co go nas uczyły matki,
– Prusak męczy polskie dziatki!”.
W 1908 r. w miesięczniku „Przodownica” Konopnicka opublikowała wiersz „Rota”, z bardzo odważnym zwrotem: „Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz”. Prawdziwą sławę utwór ten zdobył w roku 1910 podczas obchodów pięćsetlecia bitwy pod Grunwaldem.
ROK KONOPNICKIEJ
Poprzedzony gromadzeniem licznych materiałów i pracą studyjną Konopnickiej poemat „Pan Balcer w Brazylii” o dziejach polskich chłopów osiedlających się w Ameryce Łacińskiej ukazał się w 1910 r., w którym poetka zmarła w lwowskim sanatorium. Pochowano ją na Cmentarzu Łyczakowskim, w Panteonie Wielkich Lwowian. Pogrzeb stał się wielką manifestacją uczuć patriotycznych – wzięło w nim udział ok. 50 tys. osób. Popiersie nagrobne wykonała Luna Drexlerówna. Zniszczone podczas II wojny światowej, zostało jednak odtworzone. Na cokole wyryto fragment wiersza Konopnickiej „Na cmentarzu”:
„(…) Proście wy Boga o takie mogiły,
Które łez nie chcą, ni skarg, ni żałości,
Lecz dają sercom moc czynu, zdrój siły
Na dzień przyszłości…”.
Po śmierci poetki mieszkańcy Suwałk rozpoczęli zbiórkę pieniędzy na tablicę ku jej pamięci, ale władze carskie sprzeciwiały się tej inicjatywie. Tablica zawisła na ścianie domu, w którym urodziła się poetka, dopiero w 25-lecie jej śmierci. W 1973 r. otwarto Muzeum im. Marii Konopnickiej w Suwałkach. Ówczesne władze miejskie przekazały na ten projekt trzy pokoje w zabytkowym klasycystycznym budynku przy ul. Tadeusza Kościuszki 81, w którym mieszkała do jesieni 1849 r. W 2010 r. w centrum Suwałk wzniesiono poetce pomnik.
Od 1957 r. tworzono Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Udostępnienie nastąpiło 15 września 1960 r. W tym samym roku otwarto Szlak pieszy im. Marii Konopnickiej, który wiedzie przez miejscowości odwiedzane przez poetkę na ziemi poddębickiej w latach 1862–1872. Postawiono jej również pomniki we Wrześni, Warszawie (1966), Kaliszu (1969), Bydgoszczy oraz Gdańsku (1977). Rok 2022 sejm RP ustanowił Rokiem Marii Konopnickiej z uwagi na 180. rocznicę jej urodzin.
Co? Gdzie? Kiedy?
