Rocznica ludobójstwa

W sobotę 24 kwietnia obchodziliśmy kolejną rocznicę rozpoczęcia planowej eksterminacji ludności ormiańskiej, mieszkającej w XIX w. w Imperium Osmańskim. W 1915 r. dowództwo armii tureckiej, walczącej w czasie I wojny światowej po stronie Niemiec, zarządziło przesiedlenia chrześcijańskich tureckich Ormian. Przesiedlenia te zamieniły się w marsze śmierci, w czasie których masowo mordowano Ormian.

Podczas ówczesnych rzezi zginęło, jak obliczyli historycy, do półtora miliona ludzi. Pamięć o tym ludobójstwie, pierwszym na taką skalę w XX w., kultywowana jest przez kolejne pokolenia Ormian, żyjących w diasporze i we współczesnej Armenii. Turcja do dziś nie przyznaje się do tej zbrodni. Polscy Ormianie, mieszkający na wschodnich kresach przez kilka wieków, dobrze zapisali się w naszej pamięci historycznej. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. okazali się lojalnymi obywatelami odrodzonej Rzeczypospolitej. Czołową postacią społeczności ormiańskiej był, wówczas rezydujący we Lwowie, arcybiskup katolickiego obrządku ormiańskiego Józef Teodorowicz, senator i wybitny polski patriota.

Z tego powodu rocznica ludobójstwa na Ormianach była życzliwie obchodzona w Polsce. W sobotę 24 kwietnia rano w kościele pokamedulskim na Bielanach ks. Józef Naumowicz, duszpasterz katolickich Ormian w Polsce, odprawił uroczyste nabożeństwo w obrządku ormiańskim, w obecności ambasadora Armenii w Warszawie. W mediach na świecie obiektywnie relacjonowano obchody rocznicy w Armenii.

Przy okazji w programach telewizyjnych tego dnia pojawiły się różnego rodzaju dyskusje i filmy dokumentalne o historii Armenii, pierwszego kraju, który przyjął chrześcijaństwo. Przypomniano także dramatyczne dzieje Ormian do XX w. i wspomnianego wyżej tragicznego ludobójstwa, wcielenia odradzającego się państwa do ZSRR oraz starań diaspory ormiańskiej o upamiętnianie prawdy o rzezi ich narodu.

Prawda ta stopniowo przebijała się do społeczności międzynarodowej. Trudności pojawiały się nie tylko z powodu działań dyplomacji tureckiej, lecz także oporu Izraela i światowej diaspory żydowskiej, która do dziś bardzo dba o szczególne upamiętnianie ludobójstwa na narodzie żydowskim. Jednak coraz więcej rządów i parlamentów przyjmuje uchwały o rzezi Ormian, nazywając rzeczy po imieniu. Odbija się to także w kulturze popularnej.

W TVP Historia w piątek i w sobotę 23 i 24 kwietnia nadany został interesujący amerykański film dokumentalny „Ludobójstwo Ormian”. Autorzy utworu opowiedzieli o tragicznych wydarzeniach w 1915 r. w szerszym kontekście historycznym. Poznaliśmy sytuację społeczności ormiańskiej w Imperium Osmańskim na przełomie XIX i XX w.

Po upadku sułtana i przejęciu władzy przez nacjonalistycznych młodoturków sytuacja Ormian znacznie się pogorszyła, aż podczas I wojny światowej doszło do wspomnianego ludobójstwa. W filmie wypowiedzieli się historycy ormiańscy i tureccy, którzy ujawnili kulisy rozmaitych działań (od I wojny światowej do dziś) zmierzających do ujawnienia ludobójstwa. Pojawił się także wątek oporów kolejnych rządów tureckich przed ujawnieniem prawdy.

Można tylko dodać, że pamięć o ludobójstwie Ormian jest w Polsce szczególnie ważna z uwagi na konsekwentne przemilczanie przez Ukrainę ludobójstwa na Polakach na Wołyniu i w Małopolsce w latach 1939-1945. Działania dyplomacji ukraińskiej, usiłującej przed kilku laty blokować zagraniczne premiery filmu „Wołyń”, łudząco przypominały bowiem poczynania Turków w sprawie Ormian.

Film dokumentalny. „Ludobójstwo Ormian” (Armenian Genocide); USA 2006; reżyseria: Andrew Goldberg; komentarz: Ed Harris, Natalie Portman i inni; emisja: TVP Historia