Św. Jan na wyspie Patmos

Obraz „Św. Jan Ewangelista na wyspie Patmos” lub też „Wizja św. Jana na wyspie Patmos” powstał ok. 1682 r. Pierwotnie znajdował się w kościele klasztornym w Lubiążu, w ołtarzu w obejściu prezbiterium. W 1943 r. został ewakuowany do składnicy w kościele klasztornym benedyktynek w Lubomierzu. Na przełomie 1944 i 1945 r. przetransportowano go do Szklarskiej Poręby Średniej, a w 1945 r. przeniesiono do składnicy muzealnej na zamku Paulinum w Jeleniej Górze. W 1952 r. dzieło przekazano Warszawskiej Kurii Metropolitalnej i po przywiezieniu do Warszawy umieszczono w archikatedrze św. Jana Chrzciciela przy ul. Świętojańskiej 8. Znajduje się w lewej nawie, w kaplicy św. Jana Chrzciciela, na lewej ścianie od wejścia. Prezentowany był na wystawie „Willmann. Opus minor” w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej w dniach 21 grudnia 2020 – 16 maja 2021.

Obraz podzielony jest na dwie strefy. W dolnej widnieje postać św. Jana Ewangelisty na tle pustynnego pejzażu z niewielką ilością zieleni. Święty odziany jest w ciemnozieloną szatę i czerwony płaszcz, a u jego stóp znajduje się czarny orzeł z rozpostartymi skrzydłami. Św. Jan umiejscowiony jest pod drzewem przy skale, na której leży otwarta księga, którą właśnie zapisuje. Przy niej widnieje niewielki kałamarz. Święty przyklęka na lewym kolanie, a lewą ręką opiera się na księdze. Siwą głowę oraz prawą dłoń, w której trzyma pióro, unosi do góry, w kierunku wizji Maryi. W górnej strefie obrazu ukazuje mu się w obłoku Matka Boża ze skrzyżowanymi na piersiach dłońmi, adorowana przez anioły i putta. Spogląda w dół na św. Jana. Ubrana jest w czerwoną suknię i szaroniebieski płaszcz. Pod Jej stopami widnieje kula z zarysowanym konturem księżyca. Wokół głowy ma wieniec z gwiazd.

Obraz znajduje się w oryginalnej drewnianej złoconej ramie. Udekorowany jest ażurowymi liśćmi, które oplatają mocno zbitą, grubą łodygę pokrytą laurowymi liśćmi. Biegnie ona wzdłuż wszystkich boków ramy. W połowie każdego z jej boków znajdują się kwiaty owinięte łodygą.

Orzeł jest jednoznacznym atrybutem ikonograficznym św. Jana Ewangelisty. Odnosi się do jego przenikliwego spojrzenia i teologicznych wyżyn jego pism. Tradycja przypisuje mu autorstwo jednej z czterech Ewangelii, trzech listów i Apokalipsy. Obraz ukazuje właśnie moment powstawania księgi Apokalipsy św. Jana. Objawienia miały miejsce na wyspie Patmos, o czym sam autor informuje już na początku: „Ja, Jan, wasz brat i współuczestnik w ucisku i królestwie, i wytrwaniu w Jezusie, byłem na wyspie, zwanej Patmos, z powodu słowa Bożego i świadectwa Jezusa. Doznałem zachwycenia w dzień Pański i posłyszałem za sobą potężny głos, jak gdyby trąby mówiącej: Co widzisz, napisz w księdze i poślij siedmiu Kościołom: do Efezu, Smyrny, Pergamonu, Tiatyry, Sardes, Filadelfii i Laodycei. I obróciłem się, by patrzeć, co to za głos do mnie mówił (…)” (Ap 1, 9-11). W prologu do owej księgi znajduje się informacja, że księga zawiera objawienie Jezusa Chrystusa, które Janowi dał Bóg, aby ukazać swym sługom, co się stanie w przyszłości. Wizje zostały przekazane przez anioła za pomocą znaków i Jan poświadczył, że wszystko, co widział, jest słowem Bożym i świadectwem Jezusa (por. Ap 1, 1-2). W rozdziale dwunastym Jan opisuje wizję dotyczącą dalszych losów Kościoła, która została przedstawiona w obrazie śląskiego artysty: „Potem wielki znak ukazał się na niebie: Niewiasta obleczona w słońce i księżyc pod jej stopami, a na jej głowie wieniec z gwiazd dwunastu. A jest brzemienna” (Ap 12, 1-2a). Artysta ukazał postać brzemiennej niewiasty, choć nie według dalszych słów księgi Apokalipsy, mówiących o wołaniu Niewiasty, cierpiącej bóle. Maryja z obrazu Willmanna jest pełna spokoju.

Św. Jan ukazany został na tle pustynnego krajobrazu. Według tradycji znalazł się na wyspie Patmos w ramach karnego zesłania za rządów cesarza Domicjana w 95 r. Artysta uwydatnił sędziwy wiek apostoła, który jako jedyny nie poniósł śmierci męczeńskiej, ale zmarł śmiercią naturalną. Adresatami jego księgi byli chrześcijanie doświadczający prześladowań już od 64 r. z powodu nieoddawania boskiego kultu cesarzowi. Św. Jan przekazuje im, a także wszystkim wiernym kolejnych wieków, otrzymane od Boga objawienie, dotyczące dalszych losów Kościoła aż do powtórnego przyjścia Chrystusa. Jest to słowo pociechy, bo obwieszcza ostateczny triumf.