Więzienie zostało oficjalnie uruchomione już w marcu 1945 roku. Za więziennictwo odpowiadał wtedy VI departament Ministerstwa Publicznego. Rakowiecka stała się głównym i największym więzieniem politycznym.
Święte miejsce
Mokotowskie więzienie to warszawska golgota, w której komuniści więzili – i nierzadko mordowali – elitę polskiego wojska: generałów, oficerów, działaczy niepodległościowych, ocalałą z Powstania Warszawskiego młodzież. Więziono nawet chłopów, którzy nieprzychylnie wypowiadali się o władzy.– Kiedy już ich wymordowali, skazali ich na śmierć po raz drugi: kłamstwami, obelgami i milczeniem na ich temat. Nie wolno było o nich mówić, nie wolno było o nich pisać, a jeżeli już się o nich pisało, to jak o bandytach – zaznacza Jacek Pawłowicz.
Tablica na murze więzienia przy ul. Rakowieckiej
Generał August Emil Fieldorf ps. Nil, rotmistrz Witold Pilecki, major Zygmunt Szendzielarz ps. Łupaszka, major Hieronim Dekutowski ps. Zapora, Stanisław Kasznica, ostatni dowódca Narodowych Sił Zbrojnych – to najbardziej znane ofiary mokotowskiego więzienia.
„Gdy usłyszałem szept: «już idą», zbliżyłem się do okna razem z dwoma współwięźniami, którzy znali Witolda Pileckiego. Nie zapomnę tego widoku. Prowadzono dwóch skazanych. Pierwszy pojawił się Witold Pilecki. Miał usta zawiązane białą opaską. Prowadziło go pod ręce dwóch strażników. Ledwie dotykał stopami ziemi. Nie wiem, czy był wtedy przytomny. Sprawiał wrażenie zupełnie omdlałego. A potem salwa” – tak w relacji ks. Jana Stępnia wyglądała śmierć rotmistrza Witolda Pileckiego. Dowódcą plutonu egzekucyjnego był Piotr Śmietański, kat mokotowski. Także z jego ręki zginął Zapora.
– W nocy lub bardzo wczesnym rankiem odbywał się wywóz ciał. Większość pochówków miała miejsce na Powązkach Wojskowych, a do połowy 1948 roku – na Służewcu. Jak wiadomo, do tej pory nie odnaleziono szczątków wielu bohaterów zamordowanych w tamtych czasach – podkreśla Jacek Pawłowicz.
Na Rakowieckiej było przetrzymywanych wielu duchownych: biskup kielecki Czesław Kaczmarek, ks. Zygmunt Kaczyński, naczelny redaktor „Tygodnika Warszawskiego”, aresztowany z Prymasem Wyszyńskim bp Antoni Baraniak czy ks. Jan Stępień, kapelan NSZ więziony w latach 1947-1955.
W latach 1945-1955 zamęczono i zamordowano tam ok. 380 osób, choć historycy nie są co do tego zgodni i podkreślają, że ofiar mogło być o wiele więcej.
Śladami męczeństwa
Od 2012 roku Instytut Pamięci Narodowej nawiązał współpracę z mokotowskim aresztem. Historycy prowadzą zajęcia z historii najnowszej dla osadzonych. Z kolei pełnoletnia młodzież z liceów, które współpracują z IPN, ma możliwość zobaczenia miejsc, które są związane z Żołnierzami Wyklętymi. Choć niewiele pozostało po zbrodniczej działalności katów, to przejście przez osławiony Pawilon X czy wejście do karceru oddają tragizm i dramat polskich bohaterów.
– Nigdy nie nazywamy tego wycieczką, ale refleksyjnym przejściem warszawską golgotą – stwierdza Jacek Pawłowicz.
Co? Gdzie? Kiedy?
