Tajemnice Mieszka I

Wiodącą pozycję poznańskiego grodu w latach panowania Mieszka I potwierdza to, co po nim pozostało. Do roku 1000 był to jedyny gród rozbudowany w czteroczęściową fortecę, z osobnym członem zamieszkałym przez księcia i jego rodzinę, członem tzw. katedralnym (katedrę zaczęto wznosić pod koniec życia Mieszka I) zamieszkałym przez jego służbę i drużynników oraz najpóźniej dodanym członem północnym, którego funkcji dziś do końca nie znamy. Była to więc potężna forteca pełniąca funkcje administracyjne, gospodarcze, militarne, sakralne i reprezentacyjne.

Gniezno zaś zostało tak rozbudowane przez Bolesława Chrobrego dopiero w XI wieku. Poznańscy badacze wysnuli z tego wniosek, że główną siedzibą Mieszka I był Poznań, siedzibą Chrobrego zaś – Gniezno. Dodatkową przesłanką potwierdzającą znaczenie tego miejsca jest odnalezienie w obrębie poznańskiej katedry reliktów dwóch grobowców, z których pierwszy przypisywany jest Mieszkowi I, a drugi Chrobremu. Dodatkowo z zapisów kronikarza Thietmara wynika, że to tu założone zostało pierwsze biskupstwo. Pierwszym biskupem na ziemiach piastowskich został Jordan, który rezydował przy księciu, o czym świadczą relikty stacji misyjnej pod tutejszą katedrą.

Gdzie ten chrzest?

Tu dochodzimy do najważniejszego – w świetle zbliżającej się rocznicy 1050-lecia chrztu Mieszka I i jego drużyny – pytania: gdzie miało miejsce to dziejowe wydarzenie? Czy jest możliwe, by piastowski książę ochrzcił się właśnie w poznańskim grodzie, w wybudowanej na przybycie żony kaplicy?
– Znalezienie odpowiedzi na to pytanie jest niezwykle trudne, ponieważ źródła pisane odnotowują jedynie fakt przyjęcia przez Mieszka I chrztu w 966 r., nie precyzują jednak, gdzie do tego doszło – odpowiada prof. Hanna Kóčka-Krenz. – W przeszłości pojawiały się różne koncepcje, m.in. taka, że stało się to w Ratyzbonie. Zdecydowanie się z nią nie zgadzam, ponieważ gdyby tak było, mielibyśmy o tym wzmiankę w źródłach niemieckich. Chrzest pogańskiego księcia i jego dworu byłby przecież powodem do chwały Kościoła niemieckiego i takie wydarzenia były odnotowywane przez kronikarzy. Skoro więc źródła niemieckie milczą, pozwala to z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że Mieszko I został ochrzczony na swoich ziemiach. Spór wśród badaczy, gdzie to się stało, trwa od lat. Uważam za prawdopodobne, że ten ważki fakt nastąpił w grodzie poznańskim, ponieważ tylko tu znajdowała się wówczas kaplica, choć pewności w tej chwili nie ma nikt.

Obecność pałacowej kaplicy jest ważną przesłanką wskazującą na Poznań, należy jednak wątpić, czy sam obrzęd miał miejsce wewnątrz jakiegokolwiek budynku. – Chrzest władcy był manifestacją i zachętą dla jego ludzi do tego, by postąpili podobnie – dowodzi Andrzej Sikorski. – Bardziej prawdopodobne jest więc, że stało się to na wolnym powietrzu, aby jak najwięcej osób mogło uczestniczyć w wydarzeniu, niż w ciasnej kaplicy mogącej pomieścić najwyżej dwadzieścia osób.

Ocalić od zapomnienia

Gdziekolwiek się to odbyło, faktem bezsprzecznym jest, że chrzest Mieszka I pociągnął za sobą dalekosiężne konsekwencje. Przede wszystkim wprowadził kulturę pisma, wraz z Dobrawą przybyli na te ziemię duchowni, którzy umieli prowadzić kroniki i sporządzać dokumenty. Nawiązano nowe kontakty dyplomatyczne. Na ziemie Piastów przybyli fachowcy, którzy umieli wznosić kościoły, znali nowoczesne sposoby uprawy roli i rzemiosła. Młodziutkie państwo dokonało skoku cywilizacyjnego i zostało włączone w krąg cywilizacji łacińskiej.

Chrzest władcy był manifestacją i zachętą dla jego ludzi do tego, by postąpili podobnie

– Trudno powiedzieć, czy Mieszko I myślał o konsekwencjach, podejmując decyzję o chrzcie – zaznacza prof. Kóčka-Krenz. – Za to z całą pewnością wiedział, że w ten sposób oddali groźbę najazdu pod pozorem chrystianizacji, który groził piastowskiej domenie przede wszystkim ze strony cesarstwa niemieckiego.

W miejscu, gdzie odkopano relikty Mieszkowego pałacu i kaplicy, stoi dziś kościół NMP. Poznańscy archeolodzy nie tracą nadziei, że to ważne dla historii Polski miejsce będzie niebawem udostępnione dla zwiedzających. – Istnieje projekt utworzenia tu rezerwatu archeologicznego podobnego do otwartego w 2012 r. rezerwatu Genius Loci. Niestety, nie wiemy jeszcze, kiedy to nastąpi i czy uda się zrealizować ten cel do obchodów 1050-lecia chrztu Mieszka I – mówi prof. Kóčka-Krenz. – Taka inwestycja jest bardzo potrzebna. W końcu jest tu pierwsza budowla chrześcijańska i pierwsze polskie biskupstwo.

Iwona Żurek fot. Andrzej Sikorski, Iwona Żurek/Idziemy Idziemy nr 16 (499), 19 kwietnia 2015 r.