We wspólnej ziemi

Wielcy pochowani

Wspomnienie wszystkich wybitnych postaci, mających swój wkład w naszą niepodległość, naukę, medycynę, prawo, kulturę itd., oddanych służbie Polsce niezależnie od wyznawanej religii i narodowości, którzy spoczęli we wspólnej powązkowskiej ziemi byłoby niemożliwe.

Stare Powązki to prawdziwy sezam tych postaci. Wiele z nich spoczęło w specjalnie wytyczonej dla nich w 1925 roku Alei Zasłużonych. Na cmentarzu odnajdziemy groby m.in. rodziców Fryderyka Chopina i Jana Kilińskiego, polityków i działaczy społecznych: Ignacego Mościckiego, Stefana Starzyńskiego i Andrzeja Stelmachowskiego, literatów – Władysława Reymonta i Zbigniewa Herberta, muzyków – Stanisława Moniuszki, Jana Kiepury i Czesława Niemena, aktorów – Gustawa Holoubka i Stefana Jaracza. Są tu mauzolea poległych w wojnach oraz na Wschodzie, grób Grzegorza Przemyka i liczne groby duchowieństwa, m.in. zamordowanego w niewyjaśnionych okolicznościach współzałożyciela Rodzin Katyńskich ks. Stefana Niedzielaka.

W „domu wieczności”, jak Żydzi nazywają swój cmentarz, spoczęli m.in. lekarz, twórca polskiej szkoły immunologicznej prof. Ludwik Hirszfeld, wybitny historyk i dyplomata Szymon Aszkenazy, twórca esperanto Ludwik Zamenhof, jeden z głównych twórców literatury jidysz Icchok Lejb Perec czy zmarły przed pięciu laty lekarz, przywódca powstania w Getcie Warszawskim Marek Edelman.

Na powązkowskim cmentarzu kalwińskim odnajdziemy miejsca spoczynku m.in Stefana Żeromskiego i Juliusza Kadena-Bandrowskiego, Jeremiego Przybory i Anny German. Z kolei na cmentarzu luterańskim – autora „Słownika Języka Polskiego” Samuela Bogumiła Lindego, malarza Wojciecha Gersona, właściciela fabryki słodyczy Emila Wedla czy Michała Szuberta – twórcy Ogrodu Botanicznego w Warszawie.

Mają i swoich, mało znanych bohaterów – często żołnierzy tatarskich, wiernie służących Rzeczypospolitej – cmentarze muzułmańskie. Odnajdziemy tam mogiły np. płk. Veli Bek Jedigara, oficera 7. Pułku Ułanów, szefa Mazowieckiej Brygady Kawalerii we wrześniu 1939 roku czy Aleksandra Jeljaszewicza – kawalera Virtuti Militari, oficera Szwadronu Jazdy Tatarskiej 13. Pułku Ułanów Wileńskich, z którymi na wieść o napaści hitlerowców na Polskę wyruszył z Wilna, by bronić stolicy. Na Cmentarzu Tatarskim spoczął także m.in. korespondent wojenny w Iraku Mounir Boumarane, zabity 7 maja 2004 roku razem z reporterem TVP Waldemarem Milewiczem.

Powązkowskie cmentarze z czasem znacznie się rozrosły. Same Stare Powązki poszerzano 19 razy do obecnej powierzchni 43 ha i pochowano na nim dotąd ok. 2,5 mln zmarłych. Podobnie Cmentarz Żydowski, jeden z ostatnich czynnych w Polsce i jeden z największych w świecie – jedynie do lat 30. XX wieku pochowano tam ok. 130 tys. Żydów. Wszystkie te cmentarze pozostają czołowymi dla swoich społeczności w Warszawie i Polsce nekropoliami. Na wszystkich w różny sposób odnawia się ich zabytki. Wszystkie, z wyjątkiem Cmentarza Kaukaskiego, są czynne i dostępne dla tych, którzy chcieliby je odwiedzić i pomodlić się. W czas wspominania naszych bliskich zmarłych warto pamiętać, że Powązki znaczą o wiele więcej niż się nam na co dzień wydaje.

Korzystałem z książki Karola Mórawskiego „Warszawskie cmentarze”.

Radek Molenda fot. Radek Molenda/Idziemy Idziemy nr 44 (476), 2 listopada 2014 r.