Bohaterskie nazaretanki

Siostra Eutalia Jadwiga Wismont

Przypomina o tym tablica na frontonie klasztoru. Odsłonięto ją 16 marca br., tydzień przed Narodowym Dniem Pamięci Polaków Ratujących Żydów.

W styczniu ubiegłego roku s. Eutalia Jadwiga Wismont została uhonorowana przez Instytut Yad Vashem medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W czasie okupacji wojennej była przełożoną warszawskiej wspólnoty nazaretanek oraz oficjalnie właścicielką szkoły krawieckiej, w której siostry prowadziły tajne nauczanie i chroniły dzieci żydowskie. Wraz z innymi siostrami w czasie II wojny światowej s. Eutalia Wismont z narażeniem życia niosła pomoc żydowskim dzieciom, które w szkole sióstr znajdowały schronienie od 1940 r. Na tablicy pamiątkowej uhonorowane zostały, obok siostry przełożonej: s. Amabilis Maria Filipowicz, s. Ezechiela Janina Szupenko, s. Florencja Irena Jankowska, s. Izabella Jadwiga Machowska, s. Laurentana Barbara Gumowska.

Trudno precyzyjnie określić, ile uczennic udało się uratować z Zagłady. Liczby wahają się od dziewięciu do kilkunastu. Ze względów bezpieczeństwa siostry nie prowadziły dokumentacji. Udało się ustalić personalia tylko kilkorga uratowanych dziewcząt: Ewa Herman vel Czernak, Alicja Kirkien, Joanna Tylbor vel Zalewska, Irma Windisch vel Irena Wiśniewska, Paula Windisch, Zuzanna Windisch. Część pochodziła z rodzin wyznających judaizm, część z rodzin mieszanych, były także niepraktykujące. Nazaretanki w klasztorze ukrywały też grupę żydowskich dzieci. Przenosiły je do zaprzyjaźnionych rodzin, do ochronek i domów dziecka prowadzonych przez inne zgromadzenia.

Wspominając okres II wojny światowej, s. Amabilis Filipowicz podkreślała, że żydowskie uczennice otrzymały nie tylko opiekę, lecz także pełne wykształcenie średnie, pozwalające na rozpoczęcie studiów wyższych. Niektóre nigdy nie opuściły murów internatu. Korzystały ze świeżego powietrza w przyklasztornym ogrodzie.

Przed wojną zgromadzenie nazaretanek prowadziło w Warszawie szkołę powszechną, gimnazjum i liceum. Po kapitulacji Warszawy, 3 października 1939 r., siostry ponownie otworzyły te trzy placówki. Okazało się jednak, że może działać tylko jedna – szkoła podstawowa; już w listopadzie Niemcy nakazali zamknąć pozostałe. Kierowniczką szkoły powszechnej została s. Florencja Irena Jankowska, która dobrze znała język niemiecki. Faktycznie za kierowanie szkołą odpowiadała przedwojenna dyrektorka s. Ezechiela Janina Szupenko. Jeszcze w tym samym roku szkolnym siostry zaczęły organizować tajne komplety i tajne matury. W następnych latach okupacji uczennice szkoły podstawowej były przygotowywane do pozyskiwania wiedzy wychodzącej poza jej program.

Siostrom udało się uzyskać od władz okupacyjnych pozwolenie na prowadzenie kursów przygotowawczych do szkół krawieckich, a potem na otwarcie zawodowej szkoły krawieckiej. W ten sposób ominięto oficjalny brak zezwolenia na otwarcie szkoły licealnej. Uczennice w trakcie edukacji przerabiały materiał z liceum. Szkoła zapewniała im także wyżywienie, przygotowywane przez siostry: gorące, sycące zupy, które najbiedniejszym wydawano bezpłatnie, a reszcie za niewielką opłatą.

Dzięki kontaktom z Polskim Państwem Podziemnym siostry otrzymywały sygnały o kontrolach planowanych przez gestapo. Wtedy starsze dziewczęta chowały się za klauzurą, tam też wynoszono podręczniki, a na szkolnych ławkach rozkładano kosze z materiałami i przyborami do szycia.

Wiadomo, że wszystkie dziewczęta żydowskie przeżyły wojnę. Ostatnie zdały maturę w 1945 r. już w Kielcach. Przed wybuchem powstania warszawskiego siostry przewiozły je do wynajętego pod miastem domu. Niektóre z nich do śmierci nie przyznawały się do swoich żydowskich korzeni.