Krzywdy cierpliwie znosić. Uczynki miłosierdzia względem ducha (5)

Krzywda, która wiąże się ze stratą, obrazą czy nieszczęściem świadomie przez kogoś wyrządzonym, oznacza działanie skutkujące szkodą materialną lub duchową. Naturalnym odruchem jest wtedy pragnienie odwetu, a nawet zemsty wobec krzywdziciela. Ale chrześcijanin nie tak ma postępować.

Pan jest cierpliwy

Najwyższym wzorem wytrwałej cierpliwości jest Bóg. Mimo że grzechy ludzi, których stworzył, stanowią jawną niesprawiedliwość i Go krzywdzą, nie odrzuca nikogo z występnych. Nawet gdy długo trwają oni w nieprawości, zawsze jest gotów okazać miłosierdzie. Starotestamentowa Mądrość Syracha tak tłumaczy ów przymiot Bożej cierpliwości:

„Liczba dni człowieka –
jeśli wiek jego jest długi – dosięga stu lat.
Jak kropla wody zaczerpnięta z morza lub ziarnko piasku
jest tych trochę lat wobec dni wieczności.
Dlatego Pan cierpliwy jest dla ludzi
i wylewa na nich swoje miłosierdzie.
Widzi On i wie, że koniec ich godny litości,
i dlatego pomnożył swoje przebaczenie” (Syr 18,9-12).

Myśl mędrca jest wyrazista: człowiek w doczesności żyje zbyt krótko, by nie doświadczać Bożego miłosierdzia. Bóg cierpliwie znosi niewierności, które Go krzywdzą, potwierdzając swą wierność w nieustającym czynieniu dobra i wyświadczaniu łaski. Właśnie na tym opiera się wezwanie do pełnienia dzieł miłosierdzia, a wśród nich cierpliwego znoszenia krzywd:

„Miłosierdzie człowieka – nad jego bliźnim,
a miłosierdzie Pana – nad całą ludzkością” (Syr 18,13).

Zgłębiając tajemnicę usprawiedliwienia ludzkości, którego dokonał Jezus Chrystus, św. Paweł przedstawił epokę Starego Testamentu jako długi okres, w którym sprawiedliwość Boga „względem grzechów popełnionych dawniej – za dni cierpliwości Bożej – wyrażała się w odpuszczaniu ich po to, by ujawnić w obecnym czasie Jego sprawiedliwość” (Rz 3,25-26). „Dni cierpliwości Bożej” to czas przed przyjściem Chrystusa, naznaczony cierpliwością Boga względem ludu Jego wybrania, który wiele razy okazał się ludem „twardego karku”, a także względem pogan, których bezbożność bywała porażająca. Jezus Chrystus wziął na siebie ciężar wszystkich grzechów, ukazując tym samym nowy wymiar sprawiedliwości Bożej, widoczny w bezgranicznym miłosierdziu.

Stary Testament nie zawiera zbyt wielu przykładów heroicznego naśladowania Boga w Jego cierpliwości. Wprawdzie lud Bożego wybrania wielokrotnie doświadczał Bożego zmiłowania i przebaczenia, ale w relacjach z sąsiednimi ludami i narodami często posuwał się do odwetu i zemsty, czyli odpłacania złem za zło. Traktowano takie postępowanie jako przywracanie zachwianej czy naruszonej sprawiedliwości i w tym sensie jako zwycięstwo nad złem. W pokonaniu wrogów upatrywano znaku Bożej obecności i skutecznego wsparcia, a zatem również znaku mocy Boga i Jego absolutnej przewagi nad bożkami pogańskimi, które są „nicością”. Cierpliwa wytrwałość Izraelitów pozwalała im przeżyć najtrudniejsze momenty w dziejach, jak deportacje do Asyrii czy wygnanie babilońskie. Gnębieni i upokorzeni, cierpliwie znosili krzywdy ze strony prześladowców, a dokonując retrospekcji przeszłości, czynili zbiorowy rachunek sumienia i oczekiwali na nowe wyzwalające działanie Boga.

Na kartach Starego Testamentu niemało miejsca zajmuje prawo zemsty. Znamienne, że nie przyznawano go jednostce, ale wspólnocie, w czym wyrażało się pragnienie uniknięcia reakcji niesprawiedliwych lub zbyt daleko posuniętych. W odróżnieniu od nieokiełznanej żądzy odwetu (Rdz 4,15.24), prawodawstwo biblijnego Izraela, mimo surowości, hamowało i ograniczało żądzę zemsty osobistej (Wj 21,12-32; Kpł 24,17-23). W pewnych przypadkach, podobnie jak w prawodawstwie pogańskich sąsiadów, zemsta mogła być zastąpiona przez wynagrodzenie materialne (Wj 21,18-22.26-27). Jednak wezwanie do zaniechania zemsty ograniczało się w gruncie rzeczy do członków własnego narodu.

W Starym Testamencie nie zabrakło budujących przykładów cierpliwego znoszenia krzywd. Józef, sprzedany przez braci, rozpoznawszy ich w Egipcie, darował doznane zło (Rdz 39-50). Co więcej, dramatyczne wydarzenia odczytał jako znak Bożej opatrzności: „Wy niegdyś knuliście zło przeciwko mnie, Bóg jednak zamierzył to jako dobro, żeby sprawić to, co jest dzisiaj, że przeżył wielki naród” (Rdz 50,20). Dawid, prześladowany przez Saula, nie wykorzystał okazji do odwetu i zemsty (1Sm 24,1-23; 26,1-25). Jego postawa doprowadziła Saula do opamiętania i skruchy, gdy wyznał: „Zgrzeszyłem! Wróć, synu mój, Dawidzie, bo już nigdy nie wyrządzę ci krzywdy, gdyż dzisiaj cenne było w twych oczach moje życie. Postępowałem nierozsądnie i błądziłem bardzo” (2Sm 26,21).

Wyrazem stopniowego dojrzewania do całkowitego zaniechania zemsty, jest wezwanie z Mądrości Syracha:

„Tego, kto się mści, spotka pomsta od Pana.
On grzechy jego dokładnie zachowa
w pamięci.
Odpuść przewinę bliźniemu,
a wówczas, gdy błagać będziesz, zostaną ci odpuszczone grzechy” (Syr 28,1-2).

Księga Przysłów uczy, że „cierpliwy jest lepszy niż siłacz, opanowany niż zdobywca grodu” (Prz 16,32).

Dopiero z perspektywy Nowego Testamentu wezwanie do cierpliwego znoszenia krzywd nabiera pełnego znaczenia i staje się wiążące. W Kazaniu na górze (Mt 5 – 7) Jezus dokonał radykalnej reinterpretacji starotestamentowego prawa odwetu: „Słyszeliście, że powiedziano: »Oko za oko i ząb za ząb«. A Ja wam powiadam: Nie stawiajcie oporu złemu. Lecz jeśli cię kto uderzy w prawy policzek, nadstaw mu i drugi. Temu, kto chce prawować się z tobą i wziąć twoją szatę, odstąp i płaszcz. Zmusza cię kto, żeby iść z nim tysiąc kroków, idź dwa tysiące” (Mt 5,38-41). W nowym prawie miłości Boga i bliźniego naczelne miejsce zajmuje przykazanie zaniechania odpłaty złem za zło. Odpowiadanie dobrem na zło nie jest oznaką słabości, ale duchowej mocy.