Kim są dziś oni?

Nową inscenizację „Onych” Stanisława Ignacego Witkiewicza w Teatrze Polskim w Warszawie można uznać za potrzebną i udaną. Witkacy napisał tę sztukę w 1920 r. pod wpływem obserwacji bolszewickich eksperymentów z zaprzęganiem kultury do potrzeb systemu komunistycznego. Pamiętajmy, że bolszewicy po objęciu władzy wykorzystywali prekursorskie, często awangardowe środki do tworzenia nowej, „postępowej” sztuki i propagandy. Równocześnie Witkacy był przerażony ingerencją technicznych zdobyczy rewolucji przemysłowej w przestrzeń kultury. Tak więc ukazana przez autora upiorna wizja nadchodzącego totalitaryzmu okazała się prorocza nie tylko w Polsce, lecz także w skali całej kultury zachodniej.

Autorzy przedstawienia skrócili tekst oryginału, nie mogąc się powstrzymać od dopisania kilku dialogów i monologów mających uwspółcześnić (pod względem politycznym, wiadomo jak) proroczy utwór. Ten niedorzeczny eksperyment nie zmienił jednak wymowy sztuki – ze względu na ciekawą inscenizację i dobrą grę aktorów.

Opowieść o broniącym indywidualizmu i wolności artyście Bałandaszku i jego przyjaciółce Spice brzmi bardzo współcześnie bez żadnych dopisków w tekście. Bohater zderza się ze zwartą grupą przedstawicieli dziwnego tajnego rządu, który uzurpuje sobie prawo do zarządzania ludzkimi czynami, emocjami i myślami. Na przemian dramatyczny i komiczny dyskurs Bałandaszka z tłamszącymi go, przypominającymi automaty (jak z gry komputerowej) rządzącymi przypomina współczesne konflikty tzw. uczciwych humanistów z przedstawicielami urzędów, tajnych służb, korporacji, banków, producentami kultury, właścicielami firm internetowych z Doliny Krzemowej itp. Na scenie Teatru Polskiego Witkacy we współczesnym opakowaniu prowokuje więc do prób odpowiedzi na pytanie: kim są dziś ci mityczni „oni” i tajne rządy? Nie mamy przecież złudzeń, że są nimi parlamentarzyści oraz przedstawiciele władz i opozycji, kłócący się nieustannie w programach telewizyjnych. Gdzie więc znajduje się współczesna władza, rządząca finansami, gospodarką, polityką, mediami i kulturą?

Teatr Polski w Warszawie. Mała Scena. Stanisław Ignacy Witkiewicz, „Oni”. Reżyseria: Piotr Ratajczak. Wykonawcy: Tomasz Drabek, Hanna Skarga, Adam Cywka, Antoni Ostrouch, Katarzyna Strączek, Tomasz Błasiak i inni. Premiera: 29 stycznia