Sakralność muzyki byłaby zatem czymś trochę nieuchwytnym.
Jest trudno uchwytna, więc uważam, że żadna instrukcja czy komisja nie jest w stanie tego ocenić. Tworzenie muzyki sakralnej porównałbym do pisania ikon. Można powiedzieć z pełnym przekonaniem, że to jest modlitwa, dążenie do doskonałości, pełni, zjednoczenia, poznania.
Sakralny może być nawet jeden takt albo motyw, jeden akord, który nas porusza. Ale przede wszystkim sacrum jest jakby między dźwiękami, dzieło może być złożone ze znakomitych elementów, ale to nie znaczy, że będzie dotykać świętości. Jako kompozytor mogę napisać utwór religijny, ale nie jestem pewien, czy on będzie sakralny.
Czy wśród kompozytorów – także młodego pokolenia – widać zainteresowanie tworzeniem tego typu utworów?
Zawsze daję swoim studentom kompozycji szansę napisania utworu chóralnego, organowego czy z udziałem orkiestry, opartego na tekstach sakralnych. Ci młodzi ludzie bardzo chętnie chwytają się takich możliwości. Komponują utwory do łacińskich tekstów, które wysyłane są na konkursy, np. Musica Sacra Nova. Jest to międzynarodowy konkurs, w którym polscy kompozytorzy są wysoko plasowani, zostają laureatami, mają potem wykonania i wydania na płytach CD. Mogę wymienić sporo nazwisk z młodego świata kompozytorskiego, wśród nich są: Jan Krutul, Jakub Szafrański, Michał Malec, Aleksandra Chmielewska, Marek Raczyński, Katarzyna Danel, Łukasz Farcinkiewicz… Ci twórcy już teraz są dobrze odbierani i będą w przyszłości, o ile będzie zainteresowanie tego typu muzyką.
Aby było zainteresowanie, potrzeba np. więcej koncertów muzyki sakralnej w kościołach?
Tak, w kościołach zawsze powinny się odbywać koncerty muzyki sakralnej, religijnej, chóralnej. I często tak się dzieje. Kościół i proboszczowie dosyć dużo robią w kierunku popularyzacji takiej muzyki. Moim zdaniem w kościołach nie ma jednak miejsca na wykonywanie utworów, które nie są sakralne czy religijne, np. jakiejś symfonii czy pieśni ludowych. Jeśli ksiądz otrzymuje propozycję od orkiestry czy urzędu dzielnicy, żeby zorganizować koncert, powinien powiedzieć: Tak, ale wykonujemy muzykę wyłącznie religijną, ewentualnie patriotyczno-religijną.
Widać pewien rozkwit zespołów wykonujących muzykę pop o treściach religijnych. Czy dla nich jest miejsce w kościele?
To są piosenki. Jest dla nich miejsce, ale pytanie, czy nie na pielgrzymkach, spotkaniach oazy czy innych grup. W liturgii muzyka powinna być jak najpiękniejsza. Należałoby edukować młodzież, pokazywać, co jest piękne, a nie zniżać się do poziomu, który kojarzy się z rozrywką. Mamy tak duże bogactwo muzyki religijnej, że nie trzeba wprowadzać rozrywki do kościołów.
Komponując utwór, skąd czerpie Pan inspiracje? Jak szuka Pan dźwięków, które by wyrażały sacrum?
Inspiracją jest tekst. Utwory religijne są pisane do tekstu, który sam w sobie posiada pewną formę, np. zwrotki. Jeśli tę zwrotkę podzielimy na wersety, to w każdym z nich znajdziemy jakieś ważne słowo, np. Domine, Deus czy inne. Potem chodzi o to, jak wspominał Henryk Mikołaj Górecki, żeby znaleźć odpowiedni dźwięk do słowa; dźwięk, który to słowo uniesie.
Czasem pojawiają się zarzuty, że kompozytor muzyki religijnej odgrywa niejako drugorzędną rolę, nie jest wolny, bo musi się dostosować do tekstu. Natomiast ja się czuję wolny, twórczy. Wcale nie muszę rezygnować ze swoich zamierzeń kompozytorskich, ale dążę do tego, by tekst i muzyka były ze sobą idealnie połączone.
Dzięki odpowiednim dźwiękom tekst nabiera mocy, przemawia do serc?
Obecnie mamy wokół siebie tak dużo słów, szum informacyjny, że część ludzi się na to uodporniła i nie słucha. W tej sytuacji muzyka jest w stanie człowieka przyciągnąć, zatrzymać jego uwagę. Powinna skłaniać do refleksji, aby człowiek, wychodząc z koncertu muzyki religijnej, czuł się spełniony, dobry. Powinna pomagać mu być lepszym człowiekiem i mocniej wierzyć.
Co? Gdzie? Kiedy?
