Kiedy piszemy "-i", "-ii", "ji"?

Wydawać by się mogło, że zasada regulująca używanie odpowiedniej końcówki w zależności od typu rzeczowników jest dość prosta, jednak tak jest tylko w części.

Na początek przypomnę to, co wszyscy, jak sądzę, i tak pamiętają ze szkoły podstawowej: jeżeli wyraz w mianowniku liczby pojedynczej kończy się na „-ja”, a przed tym połączeniem występuje jakaś spółgłoska (niemal zawsze jest to „c”, „s” lub „z”), to w dopełniaczu, celowniku oraz miejscowniku liczby pojedynczej występuje „-ji”. Oto kilka przykładów: „nacja” – „nacji”, „racja” – „racji”, „pasja” – „pasji”, „Rosja” – „Rosji”, „Azja” – „Azji”, „fantazja” – „fantazji” itp. W tego typu wyrazach błędy są stosunkowo rzadkie.

Wątpliwości są częstsze w przypadku rzeczowników, które w mianowniku liczby pojedynczej kończą się na „-ja”, a przed tym połączeniem występuje jakaś samogłoska. Błędy pojawiają się zwykle w wyrazach rzadszych (jak np. „chryja” czy „szczeżuja”) i niektórych nazwach własnych (jak chociażby „Maja” czy „Ziaja”), ale i w odniesieniu do takich rzeczowników, jak „breja”, „knieja”, „paranoja” czy „szyja” niewłaściwy zapis spotkać nietrudno. Tymczasem chyba łatwo zapamiętać, że w takich rzeczownikach w dopełniaczu, celowniku oraz miejscowniku liczby pojedynczej w zakończeniu zawsze występuje tylko jedno „-i”, a więc np.: „Maja” – „Mai”, „Ziaja” – „Ziai”, „breja” – „brei”, „knieja” – „kniei”, „paranoja” – „paranoi”, „szyja” – „szyi”. Inaczej zachowują się jedynie wyrazy w mianowniku zakończone na „-ija”: w ich przypadku używa się zakończenia „-ii”, np. „żmija” – „żmii”, „rakija” – „rakii”.

Końcówkę „-i” stosujemy także w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej rzeczowników polskich oraz zapożyczeń, które zostały przyswojone dawno i dziś nie odczuwa się ich obcości, zakończonych na „-ia”, np. „ziemia” – „ziemi”, „równia” – „równi”, „kopalnia” – „kopalni”. Końcówki tej używamy także w rzeczownikach zapożyczonych zakończonych na „-ea” czy „-ua”, np. „Bazylea” – „Bazylei”, „idea” – „idei”, „kamea” – „kamei”, „statua” – „statui”, „Genua” – „Genui” itp.

Podwojone „i” z kolei występuje jeszcze w zakończeniach rzeczowników zapożyczonych, które zostały przyswojone niedawno i odczuwa się jeszcze ich obcość, a zakończone są na „-ia”, np. „amfi bia” – „amfi bii”, „ironia” – „ironii”, „foniatria” – „foniatrii”, „oligarchia” – „oligarchii”; „mafia” – „mafii”, „rewia” – „rewii” itp.

Mam nadzieję, że powyższe uwagi pomogą czytelnikom unikać wątpliwości związanych z odmianą niektórych rzeczowników zakończonych na „-a”.

Idziemy nr 48 (377), 25 listopada 2012 r.