Na zakończenie wakacyjnego minicyklu (na marginesie przypomnę, że połączenia rzeczowników z cząstką mini zapisuje się łącznie) poświęconego konstrukcjom redundantnym znaczeniowo, dla utrwalenia tego, o czym już pisałem, przyjrzyjmy się dwóm zdaniom:
Ten proces ma znaczenie globalne i jest istotny dla całego świata; Dwie jaszczurki o przezroczystej skórze przerwały gonitwę po sklepieniu krużganka i zamarły bez ruchu na bielonej kolumnie. Pierwsze z nich zawiera tautologię: zwroty ma znaczenie globalne oraz jest istotny dla całego świata są bliskoznaczne, drugie z kolei pleonazm: czasownik zamarły oznacza tu tyle, co ‘przestały się ruszać, znieruchomiały’, zatem wyrażenie bez ruchu nie wnosi żadnej nowej treści. W obu przypadkach korekta polegać powinna na usunięciu jednego elementu redundantnego połączenia wyrazowego: Ten proces jest istotny dla całego świata (lepiej zostawić zwrot jest istotny dla całego świata, ponieważ przymiotnik globalny jest wyrazem nadużywanym, modnym); Dwie jaszczurki o przezroczystej skórze przerwały gonitwę po sklepieniu krużganka i zamarły na bielonej kolumnie.
Warto tu jeszcze dodać, że o redundancji znaczeniowej mówi się w odniesieniu nie tylko do połączeń takich, jak dotychczas omawiane, lecz także do konstrukcji mniej typowych, np. do występujących w jednym zdaniu spójników o dublujących się funkcjach (np. w zdaniu Najtańsza wiertarka tej firmy kosztuje ok. 480 zł, a cena najdroższej zaś to grubo ponad 3000 zł spójniki a i zaś wyrażają tę samą treść, jeden z nich jest zatem niepotrzebny) czy też do jednoczesnego stosowania stopniowania regularnego i opisowego (np. Wskutek hartowania stal staje się jeszcze bardziej odporniejsza na odkształcenia mechaniczne i termiczne – tu należy usunąć przysłówek bardziej).
Pleonazmy i tautologie bywają bardzo wyraziste, ale wiele jest też takich, których zauważenie wymaga pewnej wiedzy oraz niemałej spostrzegawczości połączonej z umiejętnością dokonywania szybkiej analizy znaczeniowej. Jakie są przyczyny powstawania takich konstrukcji – dość licznych w różnych typach tekstów (nawet naukowych)? Pleonazmy powstają przede wszystkim w wyniku niewłaściwego realizowania skądinąd bardzo ważnej tendencji do precyzji. Nadawca, pragnąc podkreślić, że chodzi mu konkretnie o X, a nie o coś innego (np. Y), dodaje do owego X określenia, które tak naprawdę nie wnoszą do zdania żadnych nowych informacji. Nie wystarczy już powiedzieć np. fakt, akwen czy podskoczyć – niejedna osoba niejako na wszelki wypadek, aby być naprawdę pewną właściwego zrozumienia jej przez odbiorcę, powie: *fakt autentyczny, *akwen wodny czy *podskoczyć do góry. Również tautologie często powstają w wyniku niewłaściwej, niepotrzebnej precyzacji. W tym przypadku nadawca niejako nie ufa kompetencji językowej odbiorcy i do słów obcych lub rzadkich (np. specjalistycznych) znów na wszelki wypadek dodaje wyrazy rodzime, często używane – po to, aby odbiorca komunikatu na pewno zrozumiał przekaz. To przede wszystkim dlatego spotykamy połączenia typu *podział i repartycja, *adaptacja i przystosowanie, *językoznawstwo i lingwistyka itp. Drugą przyczyną tautologii jest chęć podniesienia rangi wypowiedzi przez wprowadzenie do niej wyrazów nacechowanych, które używane są obok słów neutralnych, częstych i powszechnie zrozumiałych.
 |
dr Tomasz Korpysz |
Co? Gdzie? Kiedy?
