Na zakończenie minicyklu o historii polskiej ortografii i jej kodyfikacji przyjrzymy się temu, co w tym zakresie działo się w pierwszej połowie ubiegłego wieku.
fot.wikipedia.com
Jak pisałem, w końcu XIX w. toczyły się żywe dyskusje na ten temat, a propozycja Akademii Umiejętności z 1891 r. została częściowo oprotestowana przez środowisko warszawskie. Do idei ujednolicenia zasad wrócono w roku 1906 – specjalna komisja Akademii opracowała kolejny zbiór reguł ortograficznych, który przedstawiono podczas zjazdu historycznojęzykowego im. Mikołaja Reja w Krakowie. Po dyskusjach powstał projekt, w którym uwzględniono wiele postulatów zgłaszanych wcześniej przez tzw. szkołę warszawską (m.in. zapis typu gienerał, kielner, pisownia form czasownikowych typu biec, móc, zapis imiesłowów uprzednich typu rzekszy, zjadszy).
I te zasady nie zostały przyjęte bezkrytycznie (dość powszechna zgoda dotyczyła jedynie szerokiego zastosowania litery „j” zamiast „i” czy „y”), do sprawy wrócono więc po dziesięciu latach. W wyniku sporu między kolejną propozycją Akademii Umiejętności oraz kontrpropozycją Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej we Lwowie, po długich dyskusjach z udziałem przedstawicieli także innych środowisk, uchwalono w 1918 r. Główne zasady pisowni polskiej. Nie stały się one jednak regułami powszechnie obowiązującymi i były w latach późniejszych kilkakrotnie modyfikowane. Co ciekawe, wydania IX i X zostały zakwestionowane przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego…
Tak oto na początku lat 30. XX w. nie tylko nie istniał spójny, przez wszystkich aprobowany zespół zasad ortograficznych, ale też pojawił się wyraźny konflikt w tym zakresie między najwyższymi instytucjami. W tej sytuacji w roku 1935 w Polskiej Akademii Umiejętności utworzono Komitet Ortograficzny, złożony z przedstawicieli PAU, Akademii Nauk Technicznych, Polskiej Akademii Literatury, ministerstwa, a także kilku towarzystw naukowych i nauczycielskich. Wyniki jego prac, ogłoszone w roku 1936 i wprowadzone do szkół na mocy specjalnego rozporządzenia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, zwane są dziś wielką reformą ortografii.
Najważniejsze ustalenia wprowadzone na mocy reformy z 1936 r. dotyczyły następujących problemów: 1) pisowni „i” / „j” po spółgłoskach, 2) zapisu końcówek narzędnika i miejscownika liczby pojedynczej „-em” / „-im” („-ym”) oraz liczby mnogiej „-emi” / „-imi” („-ymi”), 3) pisowni łącznej i rozdzielnej (przede wszystkim z „nie” oraz z „by”, ale też pisowni wyrażeń przyimkowych) oraz 4) używania wielkich i małych liter. Nie sposób przywoływać tu wszystkich szczegółowych rozstrzygnięć, ale warto wskazać przynajmniej dwa przykłady. Po wszystkich spółgłoskach poza „c”, „s”, „z” zalecono pisać samogłoskę „i” (zlikwidowano więc zapisy typu „racya”, „poezya”, „Austrya” czy też „debjut”, „brygadjer”, „Holandja”). Ujednolicono też formy narzędnika i miejscownika zaimków oraz przymiotników (od tego czasu piszemy zarówno „dobrym chłopcem”, jak i „dobrym dzieckiem”, „tymi żołnierzami” i „tymi oknami” – dawniej obowiązywały zapisy „dobrem dzieckiem” i „temi oknami”).
Wielka reforma ortografii z 1936 r. słusznie jest tak właśnie nazywana – w latach późniejszych (aż do dziś) nie było już tak daleko idących i obejmujących tak wiele zagadnień zmian w zasadach pisowni polskiej. Rzecz jasna, wprowadzano różnego rodzaju modyfikacje, jednak dotyczyły one pojedynczych zagadnień.
Co? Gdzie? Kiedy?
