Poruszane w dwóch ostatnich odcinkach naszego cyklu tematy świąteczne sprawiły, że nie odnotowałem na tych łamach ważnej rocznicy. Robię to zatem dziś, niemal miesiąc po właściwym terminie.
Otóż 12 grudnia minęła 100. rocznica urodzin największego polskiego poety piosenki – Jeremiego Przybory. Zmarły w 2004 roku Przybora znany jest przede wszystkim jako twórca Kabaretu Starszych Panów, jednak jest on także autorem radiowego teatrzyku „Eterek”, audycji telewizyjnych „Divertimento”, opowiadań (zebranych m.in. w tomach „Baśnie Szeherezadka”, „Ciociu, przestrasz wujka” czy „Miłość do magister Biodrowicz”), cyklu „Listów podróży”, licznych piosenek oraz bardzo interesujących wspomnień („Przymknięte oko Opaczności. Memuarów cz. I”, „Przymknięte oko Opaczności. Memuarów cz. II”, „Zdążyć z happy endem. Memuarów cz. III”). Wszystkie te teksty charakteryzują się wprost mistrzowskim wykorzystaniem możliwości, jakie daje piszącemu współczesna polszczyzna. Przybora bawi się językiem, świadomie sięga do jego różnych rejestrów stylistycznych, zderza słownictwo książkowe, a nawet archaiczne z najnowszym oraz z licznymi neologizmami. A przy tym kreowane przez niego postaci i zdarzenia zawsze są opisywane z życzliwym humorem, który sprawia, że nawet Odrażający Drab budzi naszą sympatię… Szczególnie często podkreślaną cechą twórczości Jeremiego Przybory jest łączenie takiego właśnie dobrotliwego, wysublimowanego humoru z elementami lirycznymi, z pełną pogodnego dystansu, ale i empatii liryczną zadumą.
Wśród wielu językowych mechanizmów, dzięki którym Przybora osiągał efekty komiczne, szczególne miejsce zajmują specyficzne układy rymowe. Komizm rymów często polega na modyfikowaniu jednego wyrazu po to, by mógł on tworzyć rym dokładny z innym wyrazem. Takie „rymy naciągnięte” opierają się na: różnego rodzaju modyfikacjach fonetycznych (np. A szwagier, który tyra,/Aż w piersiach dech zapira czy: Za Lechem pójdziem w ogień,/Już z Józiem nie mogie), w tym także przesunięciu akcentów (np. Złotówki jak liście na wietrze/ Czeredą unoszą się całą,/Garściami pakujesz je w kieszeń,/A resztę taczkami w PeKaO), na modyfi kacjach fleksyjnych, a więc nietypowej odmianie (np. A ta Tola/Wolała Anatola,/Bramkarza od futbola czy: z brodatą buzią Freuda,/w mankietach z celulojda), na modyfikacjach słowotwórczych (np. O jedenastej pójdziesz spać,/przed snem zażywszy waleriankę,/i już weselszy wstaniesz rankiem czy: Czy to jakby nie napawa/Wiarą i otuchą,/Do myślenia czy nie dawa/Ten fakt z jemiołuchą?) oraz na modyfikacjach składniowych, czyli strukturach nietypowych np. pod względem szyku (Nareszcie!/Czy los tu prowadził czy traf cię?).
Komizm rymów może się opierać także na dekompozycji słowa – wówczas, w tzw. „rymach łamanych”, rymuje się jakieś słowo oraz cząstka drugiego wyrazu, np.: Niech wypnę odro-/bineczkę biodro czy: Jeszcze łza/w post scriptum/i na zna-/czek listu.
Szczególnie często komizm rymów opierał Przybora na zderzaniu słów pochodzących z różnych rejestrów stylistycznych i z odległych pól znaczeniowych. W takich przypadkach śmiech czytelników wywołuje właśnie kontrast stylistyczny, np.: on z marchwianym wypiekiem na licu/I pachniało szczypioru donicą czy: Kiedy różne inne ptaki/Nas puszczają w trąbę,/To jest przecież również taki,/Co zawitał z ziąbem.
Zachęcam Państwa do częstego obcowania z tekstami Jeremiego Przybory i zwracania uwagi na zawarte w nich zabiegi językowe.
 |
dr Tomasz Korpysz |
Co? Gdzie? Kiedy?
