Wiara Polaków: continuum czy sekularyzacja?

Zróżnicowanie geograficzne

Najbardziej religijnymi obszarami w Polsce są diecezje południowo-wschodnie: regularnie praktykuje tam 60-70 proc. ludności. Za to najrzadziej uczestniczą w praktykach mieszkańcy diecezji północno-zachodnich: 25-27 proc. Z badań ISKK w 2019 r. (ostatnie opublikowane wyniki niedzielnego liczenia wiernych) wynika, że w diecezji tarnowskiej wskaźnik dominicantes wynosił (71,7) oraz przemyskiej (59,8), koszalińsko- kołobrzeskiej (25, 6 ). W praktyce różnice te są na tyle duże – w pasie południowo wschodnim praktyki religijne są trzykrotnie wyższe niż w pasie północno-zachodnim - że trudno jest mówić o religijności ogółu mieszkańców Polski. Obszar południowo wschodniej Polski wraz z przylegającymi doń terenami zachodniej Ukrainy (dawna Galicja) jest obecnie obszarem najwyższej religijności w Europie, swego rodzaju wyjątkiem wartym osobnych badań.

Problem wielkich miast

Szybszy spadek zarówno deklaracji wiary jak i praktyk religijnych występuje w dużych miastach, takich jak Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław czy Poznań. W 1992 r. wedle badań CBOS za wierzących uważało się 92 ). Jako wierzący określa się 72, 5 % mieszkańców dużych miast. Jest to spadek trzykrotnie wyższy od średniej krajowej.

Podobnie jest z praktykami religijnymi. Obecnie tylko 27, 4 . Oznacza to, że czterech na dziesięciu mieszkańców Warszawy, Krakowa, Łodzi, Wrocławia i Poznania nie ma już żadnego kontaktu z Kościołem, a systematyczny kontakt ma zaledwie co czwarty mieszkaniec.

A skoro ponad połowę mieszkańców tych miast stanowią ludzie z wyższym wykształceniem, pokazuje to problem jaki zaczyna mieć z wiarą polska inteligencja. Odnosi się wrażenie, że środowisko to powraca do standardów okresu przedwojennego, gdzie duża część inteligencji deklarowała brak wiary i odnosiła się z olbrzymim dystansem do Kościoła. Powrót warstw inteligenckich do Kościoła przypadł na ostatnie 15-lecie PRL, kiedy Kościół tworzył przestrzenie wolności i inicjował wiele działań kulturalnych. Nastąpiło też bliskie spotkanie ludzi inaczej myślących na gruncie opozycyjnym, co skutkowało później mocno religijną atmosferą w „Solidarności”.

Kapitał ten został dziś w dużej mierze zagubiony, a duża część wielkomiejskiej inteligencji deklaruje rozczarowanie Kościołem, jednocześnie stopniowo zaprzestając praktyk. Istotnym czynnikiem przyspieszającym ten proces są nagłaśniane przez media skandale seksualne oraz stereotyp o sojuszu „ołtarza z tronem”. Ten ostatni wydaje się szczególnie destrukcyjny w środowiskach wielkomiejskiej inteligencji ze względu na fakt, że jej większość zalicza się do zwolenników partii opozycyjnych.

Polskie wielkie miasta stają się dziś typowym terenem nowej ewangelizacji, wymagającym znacznie większego niż dotąd otwarcia się Kościoła na ludzi niewierzących i poszukujących oraz na dialog z nimi. Wymaga to korekt w pracy parafii, jak i większej aktywności ruchów apostolskich, w obszarze tzw. peryferii wiary.