Nauka i habit

Jan Mendel urodził się w 1822 r. w czeskich Hynčicach. Wychował się na wsi w otoczeniu przyrody, która już w dzieciństwie fascynowała go i inspirowała do zadawania pytań. Rodzina Mendla nie należała do majętnych, utrzymywała się z pracy na farmie. Chłopiec pomagał w codziennych pracach gospodarskich i ogrodniczych.

Jego zdolności i potencjał zauważył miejscowy ksiądz, który namówił rodziców Jana, żeby zadbali o wykształcenie jedynego syna. Po ukończeniu liceum Mendel rozpoczął studia na wydziale filozofii Uniwersytetu w Ołomuńcu, które ukończył w 1843 r. Rok później wstąpił do zakonu augustianów i podjął studia teologiczne w Brnie. Mimo przywdziania habitu i przyjęcia zakonnego imienia Grzegorz, Mendel nadal poświęcał się pracy naukowej, pracując jednocześnie jako nauczyciel w szkole średniej. W 1854 r. założył w przyklasztornym ogrodzie hodowlę roślin i – ku zmartwieniu współbraci – pasiekę pszczół, jednocześnie zorganizował obserwatorium meteorologiczne. W 1868 r. został wybrany opatem augustianów w Brnie a w 1881 został dyrektorem banku hipotecznego.

Za życia Mendla dużym rozgłosem cieszyły się jego badania meteorologiczne, które były wielokrotnie publikowane w prasie naukowej. Podstawowe prawa dziedziczenia sformułował, przeprowadzając badania nad krzyżowaniem grochu, a ich wynik ogłosił w 1865 r., na posiedzeniu lokalnego towarzystwa naukowego w Brnie. Grzegorz Mendel nakreślił trzy zasady dziedziczności: zasadę dominacji, prawo czystości gamet (I prawo Mendla) i prawo niezależnej segregacji alleli (II prawo Mendla). Doświadczenie przeprowadził na grochu, krzyżując ze sobą ten o kolorze kwiatów białym z grochem o kolorze kwiatów czerwonych. Rok później badania ukazały się drukiem w artykule „Badania nad mieszańcami roślin”, mimo tego przeszły w zasadzie bez echa. Z ich znaczenia zdano sobie sprawę dopiero na początku XX w. Przeanalizowano wtedy krzyżówki wielu roślin i zwierząt, w większości wypadków wykazano zgodność z prawami Mendla.

Współczesnym eksperymenty Mendla mogą wydawać się banalne, należy jednak pamiętać, że w tamtym okresie były pionierskie, nikt wcześniej nie zastanawiał się tak głęboko nad zasadami dziedziczenia cech. I chociaż późniejsze lata pokazały, że zjawisko dziedziczenia wymaga jeszcze wielu badań naukowych to współczesna genetyka wciąż bazuje na „mendelizmie” i jego podstawowych prawach dziedziczenia.

W Brnie funkcjonuje dziś muzeum poświęcone działalności Grzegorza Mendla, którego zadaniem jest szerzenie spuścizny opata augustianów. Znajduje się w nim stała ekspozycja, są urządzane wystawy czasowe, można zobaczyć pasiekę Mendla w ogrodzie opactwa. Osoby zainteresowane nauką docenią wykłady, które przedstawiają słuchaczom światowej sławy naukowcy z dziedzin biologii, genetyki i biologii molekularnej.